Agressiyaning sabablari
Agressiya har doim bizning yo’limizda keladi. Ba’zida biz o’zimiz g’azablanish va nazoratni yo’qotishni boshdan kechiramiz. Nima uchun bunday bo’ladi? Agressiyani qanday tushuntirish mumkin? Keyinchalik, ushbu xatti-harakatning sababi nimada va uni qanday boshqarish kerakligini bilib olamiz.
Biologik omil
Inson tug’ilishidan boshlab tajovuzkor xatti-harakatlarga moyil bo’lishi mumkin degan nazariya mavjud. Ammo ijtimoiy psixologlarning fikri aksincha, chunki turli mamlakatlardagi odamlar turli xil tajovuzkorlik darajalariga ega. Shuningdek, ular tajovuzkor xatti-harakatlarga tug’ma moyillik borligini tan olishadi, ammo uni ijtimoiy-madaniy omil bostirishi mumkin.
Shu bilan birga, biologiyani e’tiborsiz qoldirmaslik kerak. Masalan, gormonlar – testosteron, serotonin – tajovuzkor xatti-harakatlarga ta’sir qiladi, ammo bu hal qiluvchi omillardan yiroq.
Ijtimoiy ta’lim
Ushbu nazariya shuni anglatadiki, odamda tug’ma tajovuzkor reaktsiyalar mavjud emas, lekin u boshqalarni kuzatayotganda ularni egallashi mumkin. Bunga insonning tajribasi ham ta’sir qiladi. Masalan, agar xulq-atvorning ma’lum modeli uning muhitida tasdiqlangan bo’lsa, demak, bu uni rivojlantiradi.
Bundan kelib chiqadiki, tajovuzni tanqid qilish odamning bu past harakat, mantiqsiz xatti-harakatlar, arxaizm ekanligi va u asabiylasha olmaydigan nuqtai nazarini rivojlantirishi mumkin.
Kognitiv omillarning ta’siri
Ushbu omillar senariylarni o’z ichiga oladi. Birinchi ikkita misol:
- Siz gavjum jamoat transportida turibsiz va sizni bosishdi. Siz avtobusda jang qilishni xohlamaysiz, shuning uchun sizning skriptingiz tajovuzkorlik paydo bo’lishiga ziddir.
- Yigit o’zining jangovar qobiliyatini ko’rsatish uchun klubga boradi, boshqacha aytganda qo’llari qichiydi. Albatta, bunday kayfiyat har qanday mayda narsaga tajovuzkorlik paydo bo’lishiga sabab bo’lishi mumkin.
Ikkinchi kognitiv omil – bu baholash. Aynan shu holatni ko’rib chiqing: avtobusda kimdir oyog’ingizni bosib ketdi. Agar transportda siqilish bo’lsa, bu, albatta, zavq keltirmaydi, ammo bu atayin qilinmaganligi aniq. Bunday baho agressivlikni pasaytiradi. Ammo agar avtobus deyarli bo’sh bo’lsa, unda kimdir buni qasddan qilgan, shuning uchun reaktsiya yanada shafqatsiz bo’ladi.
Va bu guruhdagi so’nggi omil bu tajriba. O’tgan ma’lum bir voqea tajribali hissiyotlarning salbiy xotirasini keltirib chiqarishi mumkin, shuning uchun tajovuzkorlik kuchayadi.
Umidsizlik
Agressiv xatti-harakatlar kutilgan voqelikka mos kelmaydigan vaziyat tufayli yuzaga kelishi mumkin. Ushbu omil salbiy tajribalarni qo’zg’atadi, bu esa asabiylikni kuchaytirishi yoki o’zini tajovuz shaklida himoya sifatida namoyon qilishi mumkin.
Ammo shuni ham yodda tutish kerakki, umidsizlik har qanday vaziyatda tajovuzni keltirib chiqarmaydi. Ba’zan bu jarayon unsiz amalga oshishi mumkin. Bundan tashqari, umidsizlik bu vaziyatda katta rol o’ynamaydi va asosiy muammo hisoblanmaydi.
Uyg’otishni o’tkazish
Agressiv odam yuqori qo’zg’alish natijasida shunday bo’lishi mumkin. Shuni yodda tutish kerakki, hayajonlanish tez orada o’tib ketishi mumkin emas, shuning uchun u bir vaziyatdan ikkinchisiga o’tish paytida davom etishi mumkin. Bundan tashqari, bu qo’zg’alishni nima qo’zg’atgani muhim emas. Agar u mavjud bo’lsa, unda tajovuzkorlik ehtimoli oshadi.
Aytaylik, siz mashinada ketayapsiz. Sizni boshqa mashina keskin kesib tashladi. Tezlikni sekinlashtirish kerak, va deyarli baxtsiz hodisa yuz beradi. Albatta, bu yuqori qo’zg’alishni keltirib chiqaradi, bu tabiiydir. Ushbu holatdan so’ng, do’stingiz sizni biron bir narsani so’rash uchun chaqirdi va siz bunga javoban qo’pol muomalada bo’ldingiz.
Nima uchun bunday bo’ldi? Har bir ijtimoiy psixolog sizning aybingizni ikkinchi avtoulovdagi beparvo haydovchi kesganini aytadi.
Manba: Blog.wikium.ru
Zo`r Omad