Depressiyaning sabablari va xavf omillari

Agar siz yoki yaqinlaringiz depressiya bilan kurashayotgan bo’lsangiz, mintaqangizdagi qo’llab-quvvatlash va davolash muassasalari haqida ma’lumot olish uchun 1-800-662-4357 raqamli moddani suiiste’mol qilish va ruhiy salomatlik xizmatlari ma’muriyatiga (SAMHSA) Milliy ishonch telefoniga murojaat qiling. 

Ko’proq ruhiy salomatlik manbalari uchun bizning Milliy ishonch telefonlari ma’lumotlar bazamizga qarang .

Depressiya Qo’shma Shtatlardagi eng keng tarqalgan ruhiy kasalliklardan biridir. Bu deyarli har qanday yoshda har qanday odamga ta’sir qilishi mumkin, ammo ba’zi odamlarning tushkunlikka tushish sabablari har doim ham ma’lum emas .

Tadqiqotchilar aslida depressiyaning turli xil sabablari bor deb gumon qilishadi va bu har doim ham oldini olish mumkin emas. Depressiyani keltirib chiqaradigan omillarga quyidagilar kiradi.

• Genetika
• Miya kimyosi
• Muayyan tibbiy sharoitlar
• Moddalardan foydalanish
• Stress
• Yomon ovqatlanish

Umumiy aholining 10% dan 15% gacha  umrida klinik depressiyani boshdan kechirishi taxmin qilinmoqda  . Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti taxminlariga ko’ra erkaklarning 5% va ayollarning 9% har qanday yilda depressiv kasalliklarga duch keladi. ¹https://99251af702c8218f8132e11dd7777af9.safeframe.googlesyndication.com/safeframe/1-0-37/html/container.html

Miya va tana uchun xavfli omillar

Depressiyani keltirib chiqaradigan turli xil narsalar, shu jumladan miya va tanaga bog’liq omillar mavjud. Depressiya xavfini oshirishi mumkin bo’lgan ba’zi narsalarga quyidagilar kiradi.https://99251af702c8218f8132e11dd7777af9.safeframe.googlesyndication.com/safeframe/1-0-37/html/container.html

Miya kimyosi muvozanati

Depressiyaning mumkin bo’lgan biologik sabablaridan biri bu kayfiyatni tartibga solishda ishtirok etadigan neyrotransmitterlarning muvozanatidir . ²  dopamin, serotonin va norepinefrinni jumladan ba’zi asab, kayfiyatda muhim rol o’ynaydi.

Neyrotransmitterlar miyaning turli sohalari bir-biri bilan aloqa qilishiga yordam beradigan kimyoviy moddalardir. Ba’zi nörotransmitterlar etishmayotgan bo’lsa, bu biz klinik depressiya deb tan oladigan alomatlarga olib kelishi mumkin.https://99251af702c8218f8132e11dd7777af9.safeframe.googlesyndication.com/safeframe/1-0-37/html/container.html

Ushbu depressiya nazariyasi shuni ko’rsatadiki, ba’zi bir nörotransmitterlarning juda ko’p yoki ozroq bo’lishi depressiyani keltirib chiqaradi yoki hech bo’lmaganda hissa qo’shadi.

Ushbu tushuntirish ko’pincha ruhiy tushkunlikning asosiy sababi sifatida keltirilgan bo’lsa-da, isbotlanmagan bo’lib qolmoqda va ko’plab mutaxassislar depressiyani keltirib chiqaradigan murakkab omillarning to’liq rasmini tasvirlamaydilar deb hisoblashadi.

Depressiyani davolash uchun dorilar ko’pincha miyadagi ba’zi kimyoviy moddalar darajasini o’zgartirishga qaratilgan. Ushbu muolajalarning ba’zilari orasida selektiv serotoninni qaytarib olish inhibitörleri (SSRI), serotonin-norepinefrinni qaytarib olish inhibitörleri (SNRI), monoamin oksidaz inhibitörleri (MAOI) va trisiklik antidepresanlar (TCA) mavjud.Odatda buyurilgan antidepressantlar

Jismoniy salomatlik va muayyan tibbiy sharoitlar

Surunkali kasallik, uyqusizlik yoki qalqonsimon bez kasalliklari bo’lsa, depressiya alomatlarini sezish ehtimoli yuqori bo’lishi mumkin. Surunkali og’riqlar, diabet, skleroz va saraton kasalligiga chalingan odamlar orasida depressiya darajasi ham yuqori bo’ladi. ¹

Aql va tana aniq bir-biriga bog’langan. Agar jismoniy sog’liqqa duch kelsangiz, ruhiy sog’lig’ingizda ham o’zgarishlarni aniqlab olishingiz mumkin. 

Kasallik depressiya bilan ikki jihatdan bog’liq. Surunkali kasallikka chalingan stress og’ir depressiya epizodini keltirib chiqarishi mumkin. Bundan tashqari, ayrim kasalliklar, masalan, qalqonsimon bez kasalliklari, Addison kasalligi va jigar kasalliklari depressiya alomatlarini keltirib chiqarishi mumkin. ³

Ayollarning jinsiy gormonlari

Ayollarning og’ir depressiyani erkaklarnikiga nisbatan ikki baravar tez-tez uchratishi keng tarqalgan . Ayollarning reproduktiv yillarida depressiv kasalliklarga chalinish tezligi yuqori bo’lganligi sababli, gormonal xavf omillari o’ynashi mumkin deb hisoblashadi. ⁴

Ayollar, ayniqsa, ularning gormonlari oqimida bo’lgan davrda, masalan, hayz muddati , homiladorlik, tug’ish va perimenopoz davrida depressiv kasalliklarga moyil .

Tug’ilish va qalqonsimon bez kasalliklari tufayli kelib chiqqan gormonlarning o’zgarishi ham depressiyani keltirib chiqarishi mumkin. Tug’ruqdan keyingi depressiya ayol tug’ilgandan keyin paydo bo’lishi mumkin va u tug’ruqdan keyin darhol sodir bo’ladigan tezkor gormonal o’zgarishlar natijasida paydo bo’ladi.

Bundan tashqari, menopauza tushganidan keyin ayolning depressiya xavfi pasayadi.https://imasdk.googleapis.com/js/core/bridge3.447.1_en.html#goog_2058176205Volume 90% 2:12

Depressiyaning ba’zi umumiy sabablari

Depressiya uchun eng yaxshi onlayn yordam manbalari

Oila tarixi va genetika

Oilaviy depressiya tarixi yana bir muhim xavf omilidir. Agar sizning oilangizdagi boshqalar ham ruhiy tushkunlik yoki boshqa turdagi ruhiy kasalliklarga duch kelsa, siz depressiya alomatlarini sezishingiz mumkin. Hisob-kitoblar shuni ko’rsatadiki, depressiya taxminan 40% genetika bilan belgilanadi. ⁴

Egizak, farzandlikka olish va oilaviy tadqiqotlar depressiyani genetika bilan bog’laydi. Tadqiqotlar kuchli genetik tarkibiy qism mavjudligini taxmin qilar ekan, tadqiqotchilar hali depressiya uchun barcha genetik xavf omillari haqida aniq ma’lumotga ega emaslar. ¹

Tadqiqotchilar shuni aniqladilarki, ruhiy tushkunlik bilan og’rigan ota-onasi va bobosi bu ruhiy tushkunlik xavfini ikki baravar oshiradi. ^{2018-04-02 121 2}

Depressiya va boshqa kayfiyat buzilishlarida qaysi genlar rol o’ynashi hanuzgacha aniq emas, ammo tadqiqotchilar bu rol o’ynashi mumkin bo’lgan turli xil genlar borligini bilishadi. Ularning qanday ishlashini yaxshiroq tushunib, gen tadqiqotchilari yanada samarali davolash usullarini yaratishga umid qilishadi.

Shuni esda tutish kerakki, depressiyaning biron bir sababi alohida harakat qilmaydi. Genetika omillari asosiy xavf omili bo’lishi mumkin, ammo olimlar, shuningdek, genlar va atrof-muhit o’zaro ta’sir o’tkazib, ushbu genlarning aniq ifodalanishini nazorat qilishadi, deb hisoblashadi.Depressiyada genetika qanday rol o’ynashi mumkin

Turmush tarzi xavfi omillari

Depressiyani keltirib chiqaradigan bir qator turmush tarzi omillari ham mavjud. Jinsiy hayotingiz yoki oilangiz tarixi kabi ruhiy tushkunlik uchun juda ko’p xavf omillarini o’zgartirish mumkin bo’lmasa-da, odamlar turmush tarzi omillari ustidan shaxsiy nazoratni ko’proq qilishadi.

Sirkadiyalik ritm buzilishi

Mavsumiy affektiv buzilish deb nomlangan depressiyaning bir turi  (rasman mavsumiy shaklga ega bo’lgan yirik depressiv buzuqlik deb ataladi) organizmning normal sirkadiyalik ritmining buzilishi tufayli kelib chiqadi. ⁵

Ko’zga tushadigan yorug’lik bu ritmga ta’sir qiladi va qishning qisqa kunlarida, odamlar ochiq havoda cheklangan vaqtni o’tkazishlari mumkin bo’lsa, bu ritm buzilishi mumkin.

Qisqa va qora kunlar bo’lgan joyda sovuq ob-havo sharoitida yashovchi odamlar eng katta xavfga duch kelishi mumkin. 

Sirkadiyan ritmining buzilishidan tashqari, quyosh nurlarining pasayishi miyada serotonin darajasining pasayishiga olib kelishi mumkin, bu esa kayfiyatga ta’sir qilishi mumkin. Mavsumiy o’zgarishlar organizmdagi melatonin miqdorini ham o’zgartirishi mumkin, bu esa uyquni buzishi va kayfiyat o’zgarishiga hissa qo’shishi mumkin.

Mavsumiy o’zgarishlarni nazorat qila olmasangiz ham, bu o’zgarishlar sizning ruhiy salomatligingizga ta’sirini minimallashtirish uchun ba’zi choralarni ko’rishingiz mumkin.

Yomon ovqatlanish

Noto’g’ri dieta depressiyani bir necha jihatdan keltirib chiqarishi mumkin. Ma’lumki, turli xil vitamin va mineral moddalarning etishmasligi depressiya alomatlarini keltirib chiqaradi.

Ba’zi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, tarkibida omega-3 yog ‘kislotalari kam bo’lgan yoki omega-6 va omega-3 ning muvozanatsiz nisbati bo’lgan dietalar depressiya darajasi oshishi bilan bog’liq. ⁶

Bundan tashqari, tarkibida qand miqdori yuqori bo’lgan dietalar depressiya bilan bog’liq. ⁷

Stress

Insonning dosh bera olmaslik qobiliyatini engib chiqadigan hayotdagi stressli hodisalar ham ruhiy tushkunlikka sabab bo’lishi mumkin. ⁵

Tadqiqotchilar stress davrida ajralib chiqadigan kortizol gormonining yuqori darajasi nörotransmitter serotoninga ta’sir qilishi va depressiyaga hissa qo’shishi mumkin deb taxmin qilishmoqda.

Qayg’u va yo’qotish

Yaqiningizni yo’qotganingizdan so’ng, qayg’u chekayotgan insonlar depressiyaning bir xil alomatlarini boshdan kechirishadi. Uyqu muammosi, yomon ishtaha va zavqni yo’qotish yoki faoliyatga qiziqish yo’qotish yo’qotish uchun odatiy javobdir. ⁸

Vaqt o’tishi bilan qayg’u alomatlari pasayishi kutilmoqda. Ammo alomatlar kuchayganida, qayg’u tushkunlikka aylanishi mumkin.Qayg’u yoki tushkunlik ekanligini qanday bilasiz?

Moddalardan foydalanish

Giyohvand moddalar va spirtli ichimliklar depressiv kasalliklarga olib kelishi mumkin. ³  Ammo, hatto ba’zi retsept bo’yicha berilgan dorilar ham depressiya bilan bog’liq.

Depressiya bilan bog’liq bo’lgan ba’zi dorilarga antikonvulsanlar, statinlar, stimulyatorlar, benzodiazepinlar, kortikosteroidlar va beta-blokerlar kiradi. 

Sizga buyurilgan har qanday dori-darmonlarni qayta ko’rib chiqish va agar ruhiy tushkunlik bo’lsa, shifokoringiz bilan suhbatlashish muhimdir.

Manba:verywellmind.com