Kognitiv xarita nima va uni qanday qurish kerak?
Kognitiv xarita – bu sxema turi, uning yordamida siz muammo va uning tarkibiy qismlarini o’rganishingiz mumkin. Ushbu kartadan istalgan hududda foydalanish mumkin. Ushbu maqolada siz “kognitiv xarita” atamasi qaerdan kelib chiqqanligini va uni qanday qilib to’g’ri tuzishni bilib olasiz.
Psixologiya sohasida kognitiv xarita ob’ektni shaxs yoki bir guruh odamlar tomonidan idrok etilishini tavsiflovchi ma’lum bir sxemani anglatadi. Kognitiv xaritani o’zgartirish mumkin. O’zgarishlar insonning atrofidagi dunyo bilan qanday munosabatda bo’lishiga bog’liq. Shunday qilib, “ko’rib chiqish” va “yo’l” kartalarini ajratish mumkin. Birinchi xarita barcha ob’ektlarning fazoviy joylashishini o’rganishni o’z ichiga oladi. Ikkinchi turga ob’ektlar o’rtasidagi munosabatlarni o’rnatish kiradi.
Agar siz o’rgangan narsangizni tartibga solmoqchi bo’lsangiz, unda xaritalash yordam berishi mumkin. Ushbu usul yordamida ular vaziyat bilan bevosita bog’liq bo’lgan jarayonlarni hisobga olishadi. Asosiy jarayonlar va hodisalar ham muhim rol o’ynaydi. Kognitiv xaritadan foydalanib, siz butun jarayon davomida ma’lum omillarni qo’shishingiz yoki olib tashlashingiz mumkin.
Terminning kelib chiqishi
Kognitiv xarita deganda inson hayotida vujudga kelgan, uning tajribasiga asoslangan va uning keyingi harakatlarini tavsiflovchi vaziyat tushuniladi. Ushbu atamani E. Ch.Tolman kiritishni taklif qildi. Uning fikriga ko’ra, xuddi shunday model yordamida hayvonlar va odamlar ma’lum ogohlantirishlarga javob berishadi.
Kognitiv xaritani yaratish
Kognitiv xarita tushunchalardan – o’rganilayotgan vaziyatning individual elementlaridan, shuningdek yoylardan – tushunchalar orasidagi bog’lanishlardan iborat. Kognitiv xaritadagi tushunchalar eng yuqori qismida tasvirlangan. Kognitiv xaritani yaratish uchun sizga quyidagilar kerak:
- O’zingiz uchun yaxshiroq tomonga o’zgartirmoqchi bo’lgan omillarni aniqlang.
- Bu erda va hozirda ta’sir qiladigan vositani toping. Agar biron sababga ko’ra ular yo’q bo’lsa, unda vaziyatni ushbu omillarsiz ko’rib chiqish kerak bo’ladi.
- Vaziyatni barqarorlashtiradigan yoki og’ishlarni oshiradigan yopiq yo’llarni toping.
- Asosiy omillar va aloqa qo’llari o’rtasidagi bog’liqlikni tahlil qiling, shundan so’ng siz ushbu vaziyatni qanday boshqarishni yaxshiroq tushunishingiz mumkin.
Aniqlik uchun siz “Shohlar va karam” romani misolida kognitiv xaritadan foydalanishni ko’rishingiz mumkin. Konsulga poyabzal savdosini rivojlantirish istiqbollari to’g’risida so’ralgan xat keldi. Ushbu xabarga konsul hazil tariqasida hamma narsa yaxshi bo’ladi, deb javob berdi, chunki deyarli barcha fuqarolar yalangoyoq. Natijada, ushbu xabar so’zma-so’z qabul qilinadi, talab qilinmaydigan do’kon ochiladi. Konsulning poyabzal do’koni egasining qiziga bo’lgan muhabbati tufayli u chiqish yo’lini izlashi kerak. Buning uchun u poyabzalga talab bo’ladigan shartlarni o’ylab topishi kerak. Bu holatda, qahramonlar shunchaki shaharning barcha ko’chalarini tikanlar bilan tarashgan va odamlarda oddiygina chiqish yo’li yo’q edi. Shu kuni shahar aholisi 300 juft poyabzal sotib olishdi. Shunga asoslanib, bilish xaritasi quyidagicha ko’rinishini ta’kidlash mumkin:
- reklama;
- poyabzal kiyish odati;
- poyabzal kiyish zarurati;
- bozor hajmi;
- bozorning to’yinganligi;
- talab.
Kognitiv xaritani tuzish orqali siz vaziyatga boshqa tomondan qarashingiz mumkin. Hodisalar va ob’ektlar o’rtasidagi bog’liqlikni ko’rsangiz, nimani o’zgartirish kerakligini tushunasiz.
Manba: blog.wikium.ru
