Psixologik rivojlanish tushunchalari

Psixika inson taraqqiyotining mahsulidir. Ushbu kontseptsiyaning ko’plab talqinlari mavjud. V.I.Lenin e’tiboriga taqdim etilgan rivojlanishning ikkita kontseptsiyasini ta’kidlash kerak:

• rivojlanish – takrorlash;
• taraqqiyot qarama-qarshiliklarning birligini, butunlikni bir-biriga bog’liq bo’lgan bir-biriga qarama-qarshi bo’lgan qarama-qarshi tomonlarga bo’lishini anglatadi.

Birinchi tushuncha ancha quruq, ikkinchisi mavjud bo’lish huquqiga ega. Uzoq vaqt davomida psixologiya birinchi tushunchani asosiy tushuncha sifatida boshqargan, uni evolyutsionist deb ham atashgan. Bunday holda, zamonaviy genetik psixologiyani o’rganishga ta’sir qilgan bir qator noto’g’ri ilmiy xulosalar mavjud edi. Rivojlanishning butun yo’li aniq qonunlar bilan belgilanadigan doimiy bir butun bo’lib ko’rinadi. Ushbu nazariya kim uchun muhim bo’lsa, rivojlanishning bir bosqichidagi qonuniyatlarni boshqalarga o’tkazishni iloji bor deb hisoblaydi.

Dialektik-materialistik kontseptsiya qarama-qarshi tushunchalarga asoslanadi. Rivojlanishning umume’tirof etilgan marksistik shakli 2 asosiy tamoyilni o’z ichiga oladi. Birinchisi aniq dialektik. Ushbu aqliy printsip rivojlanishning o’rni va ma’nosini belgilaydi. Bunday vaziyatda psixikaning rivojlanishini o’rganish o’zgarish jarayoni nuqtai nazaridan amalga oshiriladi, doimiy to’planish bilan miqdoriy o’zgarishlar samarali neoplazma paydo bo’lishiga va rivojlanish pog’onasiga o’tganda, odam yangi bosqich.

Rivojlanishning psixologik tomoni shundaki, insonda ichki qarama-qarshiliklar psixikaning eski va yangi shakllangan shakllari bilan kurashmoqda. Ushbu ziddiyat sizni doimo oldinga siljishga imkon beradi.

Shuningdek, ikkinchi tamoyilni – moddiy asosni ushbu marksistik tushunchaga kiritish mumkin. Har qanday vaqtda psixika organik hayot mahsuli sifatida harakat qiladi. Shu sababli moddiy asos bevosita ushbu hayotga bog’liq. Markaziy asab tizimi, boshqa narsalar qatori, har qanday shaklda psixikaning moddiy asosi ham bo’lishi mumkin. Bundan tashqari, psixika kimyoviy va gumoral tartibga solish uchun javobgardir.

Inson psixikasida muhim o’rin avtonom asab tizimiga beriladi, chunki u tana holatini gumoral tartibga solishda qatnashadi. Xususan, avtonom nerv sistemasi somatik bilan bog’lanib, markaziy asab tizimi orqali xulq-atvorga ta’sir qiladi. Natijada, psixika miya funktsiyasi, miya esa psixikaning tarkibiy qismidir. Shunga asoslanib, inson ongi psixikaning eng yuqori shakli hisoblanadi.

Agar biz psixikaning moddiy asoslarini ko’rib chiqsak, unda bu bitta jarayon ekanligini ta’kidlash kerak. Rivojlanishning tarixiy va biologik jihatlarini ko’rib chiqishda psixika va moddiy tashuvchisi (miya) o’rtasidagi munosabatlar muammosi turli yo’llar bilan hal etiladi. Asosiy nuqta – psixikaning qanday shakllanishini vakolatli anglash. Bu savolning birinchi nuqtasi – bu organik hayotdagi tuzilish va funktsiya o’rtasidagi ajralmas aloqadir. Shunisi e’tiborga loyiqki, psixikaning tuzilishi funktsiyaga kam bog’liq emas. Organizm o’z faoliyati davomida doimiy ravishda turli xil o’zgarishlarga uchraydi, qayta tuziladi, taraqqiy etadi.

Yuqorida aytilganlarning barchasini xulosa qilib shuni aytishim kerakki, psixika va inson miyasi yaqin munosabatlar bilan ajralib turadi. Bizning psixikamizning funktsiyalari va tuzilishi bir-biriga ta’sir qiladi, ammo bu bog’liqlik faqat funktsional o’zgarishlar bilan chegaralanmaydi. Vazifalar va tuzilishga hayot tarzi va inson tashqi dunyoga qanday moslashishi ta’sir qiladi, bu insonning izchil evolyutsiyasining ma’nosidir. Va miya qanchalik yaxshi ishlasa, inson psixikasi shunchalik barqaror bo’ladi

Manba: blog.wikium.ru