Kompyuter o’yinlari inson miyasiga qanday ta’sir qiladi?
Kompyuter o’yinlarining inson miyasiga ta’siri tobora ko’proq o’rganilmoqda. Qimorga qaram bo’lgan odamning miyasi qanday ishlaydi? Bunday odamlarda xotira, e’tibor, fikrlash buzilishlari bormi? Ko’p tadqiqotlar mavjud, ammo ularning ba’zilari munozarali.
Ko’p odamlar kompyuter o’yinlari faqat miyani buzadi degan fikrga ega. Ammo aslida bu butunlay to’g’ri emas. Olimlar dastlabki tajribalarini o’tgan asrning 80-90-yillarida tashkil etishdi. Kompyuter o’yinlarining fazoviy fikrlashga qanday ta’sir qilishini aniqlaydigan tadqiqotlar o’tkazildi. Natija ajoyib edi: mekansal fikrlash qobiliyati qimorga qaram bo’lganlarda rivojlangan. Biroq, tajriba tanqid qilindi. Bunga olimlar ixlosmand muxlislarni konsollar o’ynashni o’rganishgani va ularni printsipial ravishda o’ynamaydigan odamlar bilan taqqoslagani sabab bo’lgan.
Boshqa tadqiqotlarda tadqiqot guruhi sifatida o’ynash qobiliyati taxminan bir xil darajada bo’lgan yoki umuman qanday o’ynashni bilmagan odamlar olinadi. Biroq, bu holatda ham, olingan ma’lumotlar juda ziddiyatli bo’lib chiqdi. Yaqinda o’tkazilgan neyropsikologik olimlarning tadqiqotlari shuni ko’rsatdiki, uyushtirilgan o’yin seansi va mavzular davomida hipokampusda ba’zi o’zgarishlar yuz berdi. Eksperimentdan so’ng olingan MRI skanerlashlari shuni ko’rsatdiki, o’yinchilar kosmosdagi yo’nalish bilan bog’liq bo’lgan miyaning kulrang moddalarida o’zgarishlarni ko’rsatdilar.
Shuni ta’kidlash kerakki, bunday tadqiqotlar ham aniq deb bo’lmaydi. Gap shundaki, o’zgarishlar faqat ma’lum bir strategiyadan foydalangan futbolchilar orasida kuzatilgan. Ehtimol, kompyuter o’yinlari mavjud kognitiv funktsiyalarni yaxshilashi mumkin degan xulosaga kelishimiz mumkin. Biroq, ba’zi olimlar, olingan ko’nikmalar kundalik hayotda aks etishi shart emas deb hisoblashadi.
Kompyuter o’yinlarining miyaga ta’siri bo’yicha neyropsikologlar tomonidan o’tkazilgan yana bir tadqiqot shuni ko’rsatdiki, olimlar oddiy odamlarning va o’yinlarga etarli vaqt ajratadiganlarning miya faoliyatida biron bir farqni topa olmadilar. Biroq, farqlar test natijalari bilan ko’rsatildi. Shunday qilib, muxlislar onlayn o’ynash uchun harflar yoki raqamlarni aniqlash va topishga qaratilgan vazifalarning sifati va tezligi bo’yicha eng yaxshi natijalarni ko’rsatdilar. Ammo ular ushbu qobiliyatni asabiy reaktsiya darajasida rivojlantirganliklari haqida hech qanday dalil yo’q. Shunga qaramay, testlar faqat voqeani to’liq aytib bera olmaydigan aksiyalar o’yinlarida o’tkazildi.
Ushbu tadqiqotlarning barchasidan kelib chiqadigan eng ob’ektiv xulosaga kelsak, bu quyidagi “Kompyuter o’yinlari miyada yuzaga keladigan jarayonlarga zaif ta’sir ko’rsatadi”. Ma’lum bir ta’sir bor, lekin u qadar aniq emaski, o’yinlar foydali, yoki aksincha, miyaga zararli, deb ochiq aytish mumkin.
Xo’sh, nima uchun qimor o’yinlari tezlik sinovlarida g’olib chiqadi?
Ba’zi tadqiqotchilar bu ko’proq turtki bo’lishi mumkin deb o’ylashadi. Olimlarning fazoviy fikrlash va reaksiya tezligi bo’yicha sinovdan o’tgan geymerlarga taklif qilgan vazifalari, ehtimol ularga kompyuter o’yiniga o’xshab tuyulardi. Shu sababli, ular boshqa odamlarga qaraganda qiziqroq va tanish tuyuldi.
Xotiraga kelsak, o’yinchilar uchun ishlaydigan xotira miqdori ko’proq to’xtaganligini ko’rsatadigan tajribalar mavjud. Ehtimol, bu o’yin juda dinamik va murakkab faoliyat ekanligi bilan bog’liq, bu jarayonda nafaqat yuqori kontsentratsiya, balki boshida bir qator turli xil ko’rsatkichlarni va ko’plab ma’lumotlarni saqlash qobiliyati talab etiladi.
Ko’pgina kompyuter o’yinlari miyani ko’p vazifalarni bajarishga majbur qiladi. Aktyor doimiy ravishda vazifalar o’rtasida almashib turishi kerak va bu tayyor bo’lmagan kishidan katta kuch talab qiladi. Ko’p vazifalarni bajarishning zarari to’g’risida u yoki bu tarzda bir nechta maqola yozilganiga qaramay, bu bizning hayotimizning jihatlaridan biridir. Kompyuter o’yinlarini sevadiganlar ushbu rejimni yaxshiroq engishadi.
Kognitiv ko’nikmalarni rivojlantirish bilan chambarchas bog’liq neyroplastiklik g’oyasi. Buning sababi shundaki, yangi bilim va ko’nikmalarni egallash bilan birga miyada yangi sinaptik bog’lanishlar paydo bo’ladi. Va ularning miqdori va sifati bir qator bilim qobiliyatlarini belgilovchi omil hisoblanadi. Ma’lumotni tezda yodlash va topish qobiliyati, diqqatni jamlash va chalg’imaslik qobiliyati, muammoga boshqa tomondan qarash qobiliyati: barchasi sinapslar soniga bog’liq.
Manba: blog.wikium.ru
