Psixologiyada fikrlash shakllari
Fikrlash jarayoni kontseptsiyasi bir qator qoidalar va shartlarni bildiradi, ulardan individual yangi bilimlarni olish yoki eskilarini ko’paytirish paytida repressiya qiladi. Fikrlash jarayoni shakllarining har biri boshqasini to’ldiradi va shaxsiy qulayligiga qarab, inson mustaqil ravishda tanlaydigan turlarga bo’linadi.
Turli manbalarda fikrlash ta’riflari har xil. Eng mashhur ta’riflardan biri quyidagilardan iborat: fikrlash – bu amaliy harakatlar va bilimlar orqali dunyoni o’rganishga qaratilgan inson faoliyati. Fikrlash shakllari deganda, inson suyanadigan fikrlar ro’yxati tushuniladi. Fikrlashni alohida funktsiyaga bog’lash mumkin emas, chunki uning yordamida inson atrofidagi dunyoda harakatlana oladi.
Tafakkurning asosiy turlari
Odatda, odamlar turli xil fikrlashga ega, ammo ko’pincha turlardan biri ustunlik qiladi. Fikrlashning qaysi turi ustunligini tushunish uchun har bir turning nima ekanligini bilishingiz kerak.
Ratsional fikrlash
Ratsional fikrlash butunlay faktlarga asoslanadi. Bunday odamlar hamma narsani o’z ko’zlari bilan ko’rsalargina eshitganlariga ishonadilar. Ushbu fikrlashning asosiy farqi dalillarga asoslangan ma’lumotlardir. Ratsional fikrlaydigan odamlar o’zlarining ehtiyotkorliklari bilan ajralib turadilar va ular o’zlarining hukmlari bilan bog’liq aniqlangan xatolarni osongina ta’kidlashlari mumkin.
Mantiqiy fikrlash
Mantiqiy fikrlash, fikrlash jarayonida, shaxs fikr dalillaridan butunlay qaytarilganda namoyon bo’ladi. Mantiqiy fikrlash ma’lum darajada falsafaga tegishli. Ushbu fikrlashning asosiy maqsadi – ma’lum bir hukmning to’g’ri ekanligini isbotlash qobiliyatidir. Mantiq shaxsning haqiqatda sodir bo’layotgan narsalar haqidagi fikrlariga to’liq asoslanadi.
Mavhum fikrlash
Dunyoni o’z tasavvurlari bilan bilishga odatlangan odamlar mavhum fikrlashga ega. Bunday shaxslar ratsional fikrlaydigan odamlarga qaraganda ancha kengroq fikr yuritishga qodir. Ob’ektni bilmoqchi bo’lganlarida, ular sodir bo’layotgan narsalardan butunlay mavhum.
Pragmatik fikrlash
Fikrlashning pragmatik shakli psixologiyada ham ma’lum. Bunday holda, inson faqat o’z bilimiga tayanadi, agar kerak bo’lsa, har doim o’rganishga tayyor, ammo buni faqat qisqa vaqt ichida amalga oshiradi. Pragmatistlar bilan ishlashda ko’pchilik ularni yuzaki odamlar deb o’ylashadi. Biroq, pragmatik odamlar atrofdagi dunyo bilan shunday munosabatda bo’lishadi.
Idealistik fikrlash
Atrofdagi mutlaqo hamma narsaga qiziqadigan odamlar idealistik fikrlashga moyil. Bunday shaxslar doimo o’tkir burchaklarni silliqlashga harakat qiladilar, shuningdek, biron bir narsada o’xshashliklarni topishni yaxshi ko’radilar. Idealistlar juda sezgir va hissiy odamlardir.
Sintetik fikrlash
Fikrlashning yana bir turi sintetikdir. Bunday fikrlashning asosiy xarakteristikasi asl xulosadir. Bunday tafakkurga ega odamlar doimo yangi narsalarni yaratishga intilishadi.
Ijodiy fikrlash
Bu ilmiy faoliyatda muhim rol o’ynaydi. Musiqachilar yoki shoirlar har doim ham ijodkor deb hisoblanmaydi. Ijodiy fikrlaydigan olimlar ko’plab muhim kashfiyotlarni amalga oshirishi mumkin.
Amaliy fikrlash
Bu diqqat va kuzatuvchanlikning ajoyib namunasidir. Amaliy mutafakkirlar eng kichik tafsilotlarga ham e’tibor berishadi.
Fikrlash jarayonlarini amalga oshirish shakllari
Fikrlash jarayonlarining 3 shakli mavjud:
- Kontseptual shakl haqiqatni cheklovlarsiz namoyish etishga qodir. Bilishning ushbu shakli vaziyat va predmetlarning umumiy xususiyatlarini tavsiflaydi. Ushbu holatlar, shuningdek ob’ektlar va shakllar, tashqi ta’sir ostida o’zgartirilishi yoki o’zgarishsiz qolishi mumkin.
- Hukm shakli qabul qilingan umumlashtirilgan ma’lumot tufayli fikrni shakllantirish jarayonini o’z ichiga oladi. Bunday holda, shaxs tanqid qilishi, taxmin qilishi yoki bayonot berishi mumkin. Hukmning mazmunidagi asosiy narsa shaxsiy hayot tajribasi yoki shaxsning ma’lum bir ob’ekt yoki hodisaga munosabati deb hisoblanishi mumkin. Shaklga ko’ra hukmlar 2 turga bo’linadi – rasmiy va empirik. Birinchi holda, fakt, ikkinchidan, kuzatish tasvirlangan.
- Xulosa chiqarish shakli aqliy mehnatning eng yuqori darajasiga tegishli bo’lishi mumkin. Xulosa yordamida inson hukmlarni tahlil qila oladi, shuningdek yangilarini yaratadi.
- Manba: blog.wikium.ru
