Siz qotib qoldingizmi? Hozir o’zingizni tekshiring!
Dunyoda inson psixikasining juda qiziquvchan xususiyati mavjud. Ehtimol, bu sizda o’zini namoyon qilgan yoki ehtimol siz qarindoshlaringiz yoki do’stlaringizda kuzatgansiz. Inson o’z fikrini o’zgartirishni rad etganda, hatto yangi ma’lumotlar uning noto’g’ri ekanligini isbotlayotganini ko’rib, birinchi o’rinda turadi.
Yo’q, bu o’jarlik emas, “qaysarlik” va “yovuzlik” emas. Bu qat’iylik – psixologik qat’iylik.
Bu nima?
Qattiq odamlarni yangi narsalarga moslashish qiyin va buning uchun ular konservatorlar va yadroga qaytganlar deb hisoblanadi. Xarakterning qattiqligi o’zini ma’sum uydagi mayda-chuyda narsalarda (smartfonga o’tishda emas, balki tugmachali telefonda qolishda) ham, dunyoqarashda, o’zini tutish modellarida ham namoyon qilishi mumkin. Qoidaga ko’ra, odamning biror narsani o’zgartirishni istamasligi, nido bilan birga keladi: “Men har doim shunday qildim!” Ba’zan, hozirgi paytda oldingi avlodlar ham esga olinadi – bu misol sifatida.
Psixologiyada qat’iylik uchta variantga ega:
Affektiv – odam vaziyatga “tiqilib qolganda”. Masalan, ular sizga qattiq javob berishdi va shu sababli kun bo’yi hamma narsa sizning qo’lingizdan tushadi.
Kognitiv – odam o’z manfaati uchun yangi ma’lumotlarni qayta ishlay olmasa, vaziyatga qarab xatti-harakatlarini o’zgartiradi va odatiy algoritmlarni engib chiqadi.
Motivatsion – odam g’ayrioddiy harakatlar uchun ichki sabablarni topmasa. Masalan, u ta’sirchan pul uchun ishlashga odatlanib qolgan va kam haq to’lanadigan loyihalarni amalga oshirishga qodir emas.
Nima uchun bu sodir bo’layapti?
Fikrlashning moslashuvchanligi umuman tushunarli: bu bizning kuchimizni saqlab qolishdir. Agar har safar yangi vaziyatda biz noldan o’zini tutish va qaror qabul qilish algoritmlarini ixtiro qilsak, miya “tikuvlardan yorilib” ketar edi. Demak, ma’lum ma’noda fikrlashning “avtopiloti” qadimiy va foydali narsalardir.
Va kognitiv moslashuvchanlik genetik omillarga, temperamentga, yoshga, ruhiy salomatlikka, ota-onalarning munosabati va tarbiya xususiyatlariga va boshqa jihatlarga bog’liq.
Olimlarning fikriga ko’ra, aqliy moslashuvchanlik ruhiy salomatlik bilan bog’liq: siz sharoitga qanchalik yaxshi moslashsangiz, stressga chidamlilik shunchalik yuqori bo’ladi. Bundan tashqari, adolatsiz odam muammolarni ijodiy hal qila oladi, boshqalar bilan muvaffaqiyatli muzokara olib boradi, noqulay vaziyatlarda ham oyoqqa turadi.
Biroq, egiluvchanlikning salbiy tomoni bor – bu haddan tashqari hissiyotga va qat’iyat etishmasligiga olib kelishi mumkin. Bunday odamlar odatdagidan zerikishadi, hatto ularsiz qila olmasalar ham. Faqatgina qat’iylik kunni tejaydigan va samaradorlikni oshirishga yordam beradigan holatlar mavjud. Bunga yaxshi misol – “Dragonfly and Chumoli” ertakidagi personajlar. Illyustrativ ijtimoiy va hissiy voqea!
Qanday bo’lish kerak?
Qattiq odam bilan muloqotda siz undan nimani kutayotganingizni aniq ifoda etishingiz, vazifalarni aniq ifodalashingiz va iloji boricha yuqori darajadagi narsalarni talab qilmasligingiz kerak. Sabr-toqatli bo’ling va esda tutingki, bunday belgi siz uchun u bilan bo’lganingizdan kam emas.
Qattiq bolalarni ijodiy namoyishlar, faol bilim faoliyati uchun faolroq rag’batlantirish, ularga bosim o’tkazmaslik va keraksiz nazorat qilmaslik kerak.
Manba: blog.wikium.ru
