Til va fikrlash
Hayotimizni nutq va tafakkursiz tasavvur qilish qiyin. Shunga qaramay, ozgina odamlar o’zaro qanday munosabatlar mavjudligini, shuningdek, inson hayotida qanday rol o’ynashlarini o’ylashadi. Tafakkur va nutqning kelib chiqishi va rivojlanishi uzoq vaqtdan beri psixologlar va faylasuflarning bir necha avlodlarini qiziqtirib kelgan.
Til va nutq
Qisman o’xshashlikka qaramasdan, til va nutq ikki bir-biridan mutlaqo boshqacha tushuncha. Til – bu imo-ishora tizimi, bu orqali ma’lumot almashiladi. Til yordamida ma’lum bir jamiyat muloqotni qo’llab-quvvatlaydi. Til shuningdek quyidagilarni o’z ichiga olgan asosiy funktsiyalarga ega.
- fikrlarni shakllantirish, bu fikrlarning “tug’ilishi” va ko’payishi uchun javobgardir;
- kognitiv dunyoni o’rganishni, uning bilimini va zarur ma’lumotlarni avloddan avlodga uzatishni osonlashtiradi;
- kommunikativ, bu jamiyatdagi aloqa uchun javobgardir.
Nutq – bu turli xil qoidalar asosida yaratilgan lingvistik konstruktsiyalar orqali aloqa qilish jarayoni. Agar til doimiy shakl bo’lsa, u holda nutq odamning holati va shaxsiy fazilatlariga qarab o’zgarishi mumkin. Nutqning asosiy funktsiyalari quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- axborot to’plash va uzatish uchun mas’ul bo’lgan kommunikativ;
- direktiv funktsiya – bu ma’ruzachining suhbatdoshga har qanday reaktsiyaga kirishishiga ta’sir qilish istagi;
- ekspresiv ma’ruzachining u etkazayotgan narsaga nisbatan his-tuyg’ulari va hissiyotlarini ifoda etishga qaratilgan;
- real aloqa aloqa va aloqa paytida aloqa o’rnatish uchun ishlatiladi;
- Spikerdan izohlar talab qilinsa, metal tili funktsiyasi nutqdagi muammolarni aks ettiradi.
Fikrlash
Fikrlashning o’zi insonning atrofdagi dunyoni kuzatishi, so’ngra har qanday xulosa qilish qobiliyatidan iborat. Fikrlash 3 turga bo’linadi:
- amaliy, bu faoliyat jarayonida muammoni hal qilish zarur bo’lganda foydalaniladi;
- vizual-majoziy fikrlash, masalan, biror narsani tahlil qilish zarur bo’lsa, obrazli material bilan ishlashda qo’llaniladi;
- og’zaki-mantiqiy odam og’zaki shaklda muammolarni hal qilish uchun foydalanadi.
Til va tafakkurning umumiy xususiyatlari
Til va tafakkur evolyutsiya jarayonida shakllangan va bir-biriga bevosita bog’liqdir. Ikkinchisiz birining mavjudligi mumkin emas, chunki bu bir qator aloqa muammolariga olib keladi. Falsafada til va tafakkur o’rtasidagi chambarchas bog’liqlik mavzusiga bir necha bor to’xtalib o’tilgan, chunki inson fikrlari ularni shakllantirishga yordam beradigan til hisobiga mavjud. Shunga qaramay, har bir komponent o’z qoidalari va tushunchalariga muvofiq alohida rivojlanishi mumkin.
Ikki komponent o’rtasidagi nomuvofiqlik falsafasi
Yuqorida aytib o’tganimizdek, til va tafakkurning o’zaro bog’liqligiga qaramay, har bir tizim o’z qoidalari, qonunlari va faoliyati bilan ajralib turadi. Shunday qilib, quyidagi farqlarni ajratish mumkin:
- fikrlash kontseptsiya va xulosadan iborat bo’lib, o’z navbatida tilning tarkibiy qismlari morfemalar, fonemalar, so’zlar, jumlalar;
- sayyoradagi odamlarning tafakkuri umumiy qonunga bo’ysunadi, til esa nutq bilan birga odamning irqiga yoki mamlakatiga mansubligiga qarab sezilarli darajada farq qilishi mumkin.
Shuni ta’kidlash kerakki, fikrlash va til bir-birini to’ldiradi, ammo ular bir-birini to’liq o’rnini bosa olmaydi. Ularning yordami bilan inson o’z fikrlarini takrorlashi va boshqalar bilan ma’lumot almashishi mumkin bo’lgan aloqa deb ataladi.
Manba: blog.wikium.ru
