Ramka effekti : unga qanday qarshi turish kerak?
Quyida ramka effekti haqida hamma bilishi kerak bo’lgan asosiy fikrlar keltirilgan.
Ushbu miya tuzog’ining mohiyati shundan iboratki, agar bitta va bir xil alternativalar to’plami turli xil tavsiflansa, bu ularning odamlarni tanlashiga katta ta’sir qiladi.
Birinchi marta frantsuz shifokori Augustin Charpattier qarorning kontekstga bog’liqligi haqida gapirdi. 1891 yilda u o’lchov-og’irlik xayolini kashf etdi: agar siz odamga massasi teng, ammo hajmi har xil bo’lgan ikkita ob’ektni ko’rsatsangiz, u holda odam kattaroq narsa og’irroq degan qarorga keladi.
Amos Tverskiy va Deniel Kanneman ramka effekti mavzusini rivojlantirish uchun juda ko’p ish qildilar. Yigirmanchi asrning saksoninchi yillari boshlarida ular zamonaviy haqiqatlar nuqtai nazaridan juda mos keladigan, juda dolzarb bo’lgan ochiq tadqiqot o’tkazdilar.
Ishtirokchilar dahshatli epidemiya bilan 600 kishining hayotiga tahdid soladigan vaziyatni simulyatsiya qildilar. Mavzular virusga qarshi turish uchun ikkita dasturdan birini tanlashlari kerak edi. Agar ular Whirlwind rejasini qabul qilsalar, 200 kishi saqlanib qoladi (ushbu variantni respondentlarning 72% i tanlagan) va Smerch rejasi bilan 600 kishining saqlanib qolish ehtimoli 33%, hech kimning 66%. saqlanadi. Ushbu rejaga odamlarning atigi 28 foizi ovoz bergan.
Ikkinchi holda, istiqbollar boshqacha aytilgan: agar “Buran” dasturi qabul qilinsa, 400 kishi vafot etadi (ushbu reja ishtirokchilarning 22% tomonidan qabul qilingan); agar “Bo’ron” dasturi amalga oshirilsa, barchaning tirik qolish ehtimoli 33% ni, barchaning o’lish ehtimoli – 66% ni tashkil etgan (respondentlarning 78% bunga ovoz bergan).
Agar diqqat bilan qarasangiz, “Vorteks” va “Buran” ning istiqbollari bir xil! Ammo ovozlarning qanchalik boshqacha taqsimlanishiga qarang! Hamma narsa ma’lumot va inson psixologiyasining taqdimotiga bog’liq edi.
Framing effektining boshqa misollari mavjud. Keling, savollarni shakllantirish qanday yolg’on xotiralarni yaratishini aniqlagan biroz oldinroq olib borilgan tadqiqotni aytaylik.
Ishtirokchilarga avtohalokat haqidagi videoni namoyish etishdi va keyin “Ushbu mashinalar to’qnashganda qanchalik tez yurishgan?” To’g’ri, har bir kichik guruhda shartlar boshqacha edi: kimdir mashinalar “qulab tushdi”, kimdir – ular “bir-biriga urilib ketishdi”, kimdir shunchaki “tegib ketishdi” yoki “urishdi”. Va video bir xil bo’lsa-da, tezlikni anglash bevosita fe’lning “tezlik” xususiyatlariga bog’liq edi.
Ammo bu aniq emas
Nima uchun bu sodir bo’layapti? Kahneman va Tverskiy ushbu hodisani yo’qotishdan nafratlanish bilan izohlashadi: odamlar vaziyatni yutuq yoki yo’qotish nuqtai nazaridan qanday ta’riflaganiga qarab, turli xil qarorlar qabul qilishadi.
Biroq, ushbu kontseptsiyada tanqid ham mavjud. Masalan, tadqiqotchi Jeyms Drakman odamlarga ishonchli tavsiyalar taqdim etilganda ramka effekti pasayishini ko’rsatdi. Shunday qilib, xuddi shu misolda virusdan qutulish dasturlari bilan savollar qayta tuzildi – bitta rejada respublikachilar, boshqalari esa demokratlarning pozitsiyasi aks etgan ekan. Bunday vaziyatda insonning qarorlariga kognitiv buzilish ta’sirining kuchi sezilarli darajada kamaydi.
Muammoni boshqa tilda taqdim etsangiz, ongning ushbu tuzog’ini yo’q qilishingiz mumkin. Va odamning u bilan bo’lgan hissiy aloqasi oilasiga qaraganda zaifroq bo’lganligi sababli, u kamroq xolis qarorlar qabul qiladi.
Bundan tashqari, tadqiqotlar, odamlar boshqalar uchun qaror qabul qilishda ramka effektining zaifligini ko’rsatdi. Masalan, ba’zi moliyaviy masalalarda, sub’ektlar qarorlari uchun katta mas’uliyatni his qilmaganlarida, agar ularning oqibatlari ularga bevosita ta’sir qilmasa.
Manba: blog.wikium.ru
