Dunyoqarashning inson hayotidagi o’rni

Ikki kishi bir narsaga qarashi mumkin, lekin ko’rganlarini har xil yo’llar bilan tushunishi va idrok qilishi mumkin. Va bu inson hayotida juda muhim rol o’ynaydigan dunyoqarash bilan bog’liq. Qanday shakllangan? Odamlar atrofdagi dunyoni qanday ko’rishlarini nima belgilaydi? Keling, ushbu savollarga javob berishga harakat qilaylik.

Insonning dunyoqarashi qanday?

Dunyoqarash, deyish mumkinki, falsafaning asosiy tadqiqot ob’ekti. Ushbu fan uning shakllanish manbalarini, unga ta’sir etuvchi omillarni o’rganadi. Immanuil Kant va Vilgelm Schelling dunyoqarashning turlari, shakllari va xususiyatlarini yaqindan o’rgangan birinchi faylasuflar bo’lishdi. Aynan ular aynan ushbu kontseptsiyani atrofdagi olam, uning ahamiyati va maqsadi, ularni amalga oshirish imkoniyatlari va yo’llari haqidagi fikrlari haqidagi insoniy g’oyalar majmuasi sifatida talqin qilishgan.

Birinchidan, dunyo dunyoqarashi paydo bo’ladi, qachonki odam olamni idrok eta boshlasa, uning hayotini ko’rsa va his etsa, qulaylik va noqulaylikdan xabardor bo’lsa. Keyinchalik, shaxs va dunyo o’rtasidagi eng oddiy aloqalar hosil bo’lganda, dunyoni anglash keladi. Undan keyin dunyoqarash kuzatiladi: inson dunyo haqida to’laqonli qarashlarga ega va u bilan bog’liqdir. Va bu dunyoqarash zanjirining so’nggi bosqichi – dunyoqarashni shakllantirish – g’oyalar va qadriyatlar tizimi.

Shuni ta’kidlash kerakki, dunyoqarashga atrof-muhit sharoiti va ko’plab tashqi omillar ta’sir qiladi. Ammo ularning qanday qabul qilinishi asab tizimining tabiati va xususiyatlaridan, uning diniy va axloqiy me’yorlaridan, tamoyillari va qadriyatlaridan iborat bo’lgan insonning hissiy foniga bog’liq. Va haqiqatni etarli darajada idrok etish uchun hissiy muvozanat bo’lishi kerak.

Dunyoqarashning asosiy turlari

Avvalo oddiy va ilmiy dunyoqarash ajralib turadi. Birinchisi behush darajada, o’z-o’zidan shakllanadi: odam ma’lumot oladi, uni baholaydi, o’z g’oyalari va bilimlari hamda odamlar fikri asosida xulosalar chiqaradi. Bularning barchasi hayot davomida doimo sodir bo’ladi. Ilmiy dunyoqarash tafakkur qilish, tahliliy ko’nikmalar, tasdiqlangan faktlar va ishonchli ma’lumotlardan foydalanish natijasida shakllanadi.

Boshqa tasnifga ko’ra, mifologik, diniy va falsafiy dunyoqarash mavjud. Mifologik dunyoqarash ibtidoiy jamiyatda bo’lgan. Odamlar afsonalar yordamida dunyoda sodir bo’layotgan hodisalarni tushuntirishga harakat qildilar. Ularni mifologik obrazlarni shakllantirishga asosan qo’rquv, u yoki bu hodisa nimaga olib kelishini bilmaslik sabab bo’lgan. Biror kishi natija qanday bo’lishini bilmasa, u o’ylaydi, ko’pincha bezatadi. Ibtidoiy odamlar buni mifologiya orqali qilishgan.

Diniy dunyoqarash dunyoni avvalgisiga nisbatan ancha ilg’or idrok etishdir. Bu sinfiy jamiyatda odamlarni birlashtirish uchun qandaydir kuch bilan chiqish zarur bo’lganda paydo bo’lgan. Va bugungi kunda din dunyoqarashga juda kuchli ta’sir ko’rsatmoqda.

Eng ilg’or shakl falsafiy dunyoqarashdir. Dunyo haqidagi idrokni individual fikrlash, analitik qobiliyatlar, o’z fikrlari asosida boshqa odamlarning nuqtai nazarini hisobga olmasdan shakllantirishni nazarda tutadi.

Dunyoqarashning inson hayotiga ta’siri

Dunyoni aniq anglash va idrok etish muhimmi? Albatta. Zero, dunyoqarash bu atrofdagi olam elementlari va ular orasidagi aloqalar tizimidir. Unda inson o’z o’rnini topishga harakat qiladi. Tizim qanchalik rang-barang bo’lsa, unda inson o’zi uchun ko’proq imkoniyatlarni ko’radi, hayoti shunchalik baxtli va boyroq bo’ladi. Dunyoqarash qadriyatlar va hayot tamoyillari to’plamini yaratadi. Faoliyat, so’z boyligi, muomala odob-axloqi va atrof-muhit, inson dunyodagi asosiy narsa sifatida belgilaydigan narsaga bog’liq. Insonning hayot yo’lini dunyoni anglash va idrok etish belgilaydi. Shuning uchun haqiqatni etarlicha idrok etish, vaziyatlarni baholash, ustuvorlik berish va to’g’ri tanlov qilish juda muhimdir. Tahliliy ko’nikmalar va umuman fikrlashning rivojlanishi dunyoning uyg’un manzarasini yaratishga yordam beradi.

Manba:blog.wikium.ru