Psixologiyaning qaysi sohalari eng mashhur?
Zamonaviy dunyoda psixologiya uzoq vaqtdan beri mashhurlikka erishdi. Bu mustaqil fanmi yoki falsafadagi yo’nalishlardan birimi, degan savolga uzoq vaqt bahslashish mumkin. Bu psixologiya sohasidagi ko’plab tadqiqotchilar uchun qiziq savol.
Klassik psixoanaliz
Psixoanalitik harakat 1900 yilda, dunyo Zigmund Freydning birinchi kitobini ko’rganda boshlandi. Vaqt o’tishi bilan Freyd nashri nafaqat jamoatchilik orasida, balki psixologlar orasida ham mashhurlikka erishdi. Zigmund Freydning kitobi psixologiyada boshqa sohalarning paydo bo’lishiga turtki bo’ldi (analitik va individual psixologiya, tranzaktsion tahlil).
Analitik psixologiya
Karl Gustav Yung asos solgan analitik psixologiya yana bir mashhur tendentsiyaga aylandi. U turli xil tadqiqotlar orqali shaxsni qatlamlarga ajratib, persona, ego, soya, o’zini, anima va animusni ajratdi.
Individual psixologiya
Individual psixologiya Alfred Adler tufayli mashhur bo’ldi va bugungi kunda talabga ega. Shaxs psixologiyasi shaxsning jamiyatning ajralmas qismi ekanligi haqidagi nazariyaga asoslanadi.
Bixeviorizm
Bixeviorizm psixologiyani reflekslarga kamaytiradigan birinchi tendentsiyalardan biridir. Ushbu yo’nalish Edvard Li Thorndayk tufayli paydo bo’ldi.
Geshtalt psixologiyasi
Gestalt psixologiyasining asoschilari Maks Vertxaymer, Volfgang Köler, Kurt Kofka. Gestalt psixologiyasi nazariyasiga amal qilgan holda, inson harakatlari vaziyatni idrok etishga bog’liq va jarayonning yakuniy bosqichi hisoblanadi.
Gumanistik yo’nalish
Psixologiyadagi insonparvarlik tendentsiyasining etakchisi amerikalik psixolog Karl Ransom Rojersdir. Gumanistik psixologiyaning asosiy fikrlari quyidagilardan iborat:
- inson o’z potentsialini rivojlantirish va amalga oshirish uchun tug’ma istakka ega;
- insonning ichki mohiyati ijobiydir;
- insonning ichki tabiatini ochish uchun siz muloqotda, so’zsiz qabul qilishda va hamdardlikda haqiqiyligini saqlashingiz kerak.
Kognitivizm
Ushbu turdagi psixologiya 60-yillarning boshlarida, psixologlar odamlarning xulq-atvor reaktsiyalarini belgilaydigan bilim jarayonlarini ajrata boshlaganlarida paydo bo’lgan.
Tranzaktsion tahlil
Transactional Analysis 1956 yilda Erik Bern tomonidan ishlab chiqilgan. Ushbu tahlil 20-asrning boshlarida mashhurlikka erishdi. Transaktsion tahlil vakillarining fikriga ko’ra, shaxsiyat uch xil holatda o’zini namoyon qilishi mumkin: ota-ona, kattalar, bola. Ushbu holatlarning har biri olingan hayotiy tajriba asosida shakllanadi. Ota-onaning ego holati tashqi tomondan munosabat bilan belgilanadi va ota-onasidan olinadi. Bolaning ego holati shaxsiyatning bolaligi bilan oldindan belgilanadi. Voyaga etgan odamning ego holati ham yoshga, ham har qanday munosabatlarga bog’liq emas.
Psixologiya tarixi ko’p qirrali bo’lib, ko’plab omillar va nazariyalarga bog’liq. Ba’zi olimlar xulq-atvor reaktsiyalarini mexanik jarayon deb hisoblashadi, boshqalari xarakterni idealizatsiya qilishni afzal ko’rishadi. XX asrdan boshlab materialistik asos fundamental bo’lib, idealistik esa birinchisi natijasida namoyon bo’ladi.
Ko’pincha inson psixologiya bilan qiziqishni hayot o’zi xohlagan tarzda o’tmayotganini anglaganda boshlaydi. U o’zidan sabablarni izlay boshlaydi va shaxs psixologiyasi asoslariga murojaat qiladi. Shu paytdan boshlab, aksariyat hollarda muvaffaqiyatga intilganlar uchun zarur bo’lgan o’z-o’zini rivojlantirish boshlanadi. Miyaning faol va samarali ishlashisiz muvaffaqiyatga erishish mumkin emas.
Manba: blog.wikium.ru
