Bolalarda tanqidiy fikrlashni qanday va nima uchun rivojlantirish kerak
Tajriba bilan odamlar bilim va ko’nikmalarni to’plashadi va ular bilan ma’lum bir fikrlash shakli shakllanadi. Shunga o’xshash vaziyatlarga duch kelganda, biz avtomatik xatti-harakatlarni rivojlantiramiz, shuningdek, stereotiplarga bo’ysunamiz. To’g’ri qarorlarni qabul qilish uchun biz o’z ehtiyojlarimiz, foydalarimiz va foydalarimizga tayanib, tanqidiy – mavhum, ajralib turadigan fikr yuritishni o’rganamiz. Bolalik davrida ushbu fikrlash tarzini rivojlantirishim kerakmi? Hali o’z shablonlarini ishlab chiqmagan bolaga nima uchun kerak bo’ladi?
Bu nima uchun
Shaxsiyatni shakllantirish uchun poydevor faqat bolalik davrida qo’yilgan. Va bolalar odatda o’z xohish-istaklariga qarab qaror qabul qilishlariga qaramay, ularga juda katta bosim mavjud. Ota-ona, maktab, ijtimoiy va madaniy jihatlar ba’zida bolaning ehtiyojlari va iste’dodlariga zid bo’lishi mumkin bo’lgan ba’zi g’oyalarni keltirib chiqaradi. Tanqidiy fikrlash, avvalambor, bolaning keyingi hayot yo’lini, kasbiy amalga oshirishni qanday ko’rishini tushunishga yordam beradi. Ob’ektiv fikr yuritish mahoratini rivojlantirib, unga qiyin o’spirinlik davrida o’zini aniqlash, shuningdek, sevilmaydigan ixtisosni o’qish uchun behuda yillardan saqlanish osonroq bo’ladi.
Rivojlanishni qachon boshlash kerak
Miyaning kognitiv funktsiyasi sifatida fikrlashning rivojlanishi katta maktabgacha yoshda sodir bo’ladi. Keyin bola naqshlarni tushunishni, sabab-oqibat munosabatlarini ko’rishni va mantiqiy fikrlashni boshlaydi. Aynan shu davrda tanqidiy fikrlash asoslari bilan tanishish foydalidir. U atrofdagi narsalarga ob’ektiv qarashga, shuningdek o’zlarining ichki motivlarini tushunishga asoslangan. Bu ham xavfsizlik masalasidir – tanqidiy qarash salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin bo’lgan bolalarcha sodda deb atalmishlikni engishga yordam beradi. Masalan, sizni notanish odamlar bilan suhbatlashishdan va firibgarlarning hiyla-nayranglariga tushib qolmaslikdan himoya qilish.
Bolalar erta bolalikdan boshqalarni takrorlashga moyildirlar – bu o’rganish shakllaridan biri, bu imprinting deb ataladi. Agar ota-onalar buni qilsalar, demak ular ham xuddi shunday qilishlari kerak. Maktabda bola boshqa xatti-harakatlar modellari bilan tanishadi, tanish narsalarga turli xil qarashlarni o’rganadi. Va bu erda ham takrorlash printsipi ishlaydi. Bunga kompaniyaga qo’shilish yoki kimningdir obro’siga ega bo’lish istagi sabab bo’lishi mumkin. Bu erda tanqidiy fikrlash, tanaffus paytida hamma koridor bo’ylab yugurayotganda yoki portfel bilan kurashganda “podalar tuyg’usi” ga berilmaslikka imkon beradi.
Qanday qilib shakllantirish va mashq qilish kerak
Fikrlashda, qaror qabul qilishda va umuman xulq-atvorda o’z fikringizni kengaytirish orqali maksimal ob’ektivlikka erishishingiz mumkin. Bolaning o’zini tutish stsenariylarini qanchalik ko’p bilishi, unga ma’lum bir vaziyatda harakat qilish osonroq bo’ladi. Boshqa odamlar bilan ijtimoiy muloqotdan tashqari, turli janrdagi kitoblar bilan tanishish foydalidir. Ertaklar, mumtoz adabiyot, informatsion hikoyalar – o’qish materiallari qanchalik xilma-xil bo’lsa, dunyoqarashi shunchalik keng bo’ladi. Muayyan bilimlar bazasini to’plagandan so’ng, ushbu bilimlarni qo’llashni o’rganish kerak. Turli stsenariylarga ega rol o’ynash o’yinlari nafaqat qaror qabul qilish ko’nikmalarini, balki ijodiy fikrlashni ham rivojlantiradi.
Manba: blog.wikium.ru
