Munozara va tinchlik
1 O’zgaruvchan dunyo
Dunyo o’zgarib bormoqda. Bu aniq. Odamlar o’zgaradimi, bu muhim masala. Ammo ular doimo tortishib qolishgan. Garchi ular buni turli xil hollarda juda xilma-xil yo’llar bilan qilishgan. Va har doim ham mojaroda haqiqatni tug’dirish maqsadida emas.
Taxminan 100 asr oldin, arxaikaning o’rniga agrar tsivilizatsiyalar, o’z navbatida sanoat tsivilizatsiyasi, keyin esa axborot tsivilizatsiyasi bilan almashtirildi. So’nggi ikki o’n yillikda yangi post-axborot jamiyati paydo bo’ldi. Inson aqli o’zgarishlarni ushlab turadimi? Ehtimol, “muvaffaqiyatli odam” yaxshi ish qilyaptimi?
2 Ovchilar dunyosi
Arxaikada muvaffaqiyat kuch va uni qo’llash qobiliyati bilan ta’minlanadi. Qattiq irodali fazilatlar talabga ega. Ta’lim birinchi navbatda ularga yo’naltirilgan.
Arxaik fikrlaydigan odamlarning muhokamasi hokimiyat uchun kurash va kimning salqinroq ekanligini aniqlash shaklida bo’ladi. Nizo qo’lidagi qurol bilan olib boriladi va mag’lubiyatdan bosh terisini olib tashlash bilan tugaydi.
3 Yer egalari olami
Agrar tsivilizatsiyada muvaffaqiyat o’z erlariga va hokimiyatiga ega bo’lganlar bilan bo’ladi. Tirik qolish qobiliyatlari, hiyla-nayrang, etakchiga sodiqlik va bir xil kuch talab etiladi. Tarbiya va ta’lim hukmdorlar va ularga bo’ysunuvchi sinflarni yaratadi.
Aksariyat hollarda munozara urushga yoki hech bo’lmaganda janjalga tayyorgarlik bo’lib qoladi. Biroq, birinchi marta falsafiy nizoning formati paydo bo’ladi. Dunyo bu borada boshqacha fikrlaydigan odamlarning fikrlari to’qnashuvida o’z qirralarini ochib beradi.
4 ANTIKA – DIALOG VATANI
Qadimgi dunyodagi barcha buyuk tsivilizatsiyalar tsivilizatsiyalar haqida bahslashar edi. Antik davr erkin fuqaroni yaratdi. Erkin odamlar dunyodagi hamma narsalar haqida bahslashib, faylasuflar va siyosatchilarga aylanishdi. Muhokama barcha fikrlar spektri bilan tanishishga, o’z pozitsiyasining zaif tomonlarini tushunishga va yangi variantlarni belgilashga imkon berdi. Nizolar fikrni rivojlantirdi, jamiyatni murakkablashtirdi va tsivilizatsiyani yaratdi.
Deututantlar tsivilizatsiyasi – har qanday fikrni erkin ifoda etadigan va unga qarshi chiqadigan odamlar eng boy va bilimli bo’lib, buyuk madaniy durdonalarni yaratdilar va ma’naviyat cho’qqilariga erishdilar. Garchi ba’zida ular urushlarda yutqazsalar ham.
5 Sharqiy donolik
Qadimgi Hindistonda ommaviy falsafiy bahslar qadimgi olimpiadalarga o’xshash edi. Ular uchun oldindan tayyorlangan. Minglab odamlar donishmandlarning bahsini tinglash uchun yig’ildilar. Keyinchalik mavjud bo’lgan odat bo’yicha, mag’lubiyatni tan olgan faylasuf o’z g’olibining shogirdi bo’ldi. Ushbu qoida munozarachilarga eng zo’r o’qituvchilarning talabalari bo’lishlariga imkon berdi. Hozirgi bag’rikenglikdan ancha oldin, Sharq shohlari qonunlarni qabul qildilar, unga ko’ra hech kim o’z e’tiqodlari va jamoat joylarida ifodalari uchun ta’qib qilinishi mumkin emas edi. Bu 2300 yil oldin hukmronlik qilgan toshga o’yilgan, bizgacha etib kelgan Shoh Ashoka qonunlarining kodeksi.
Bularning barchasi qadimgi sharq donishmandligi bugungi kunda juda ko’p talab qilinadigan barcha xilma-xilligi va chuqurligi bilan gullab-yashnagan noyob muhitni yaratdi.
6 monklar va kechalar
O’rta asrlarda jamiyat qat’iy ravishda mulklarga bo’lingan. Ritsarlar turnir va duellarda haqiqatni bilib olishadi. Monastirlar va universitetlar intellektual nizolarning markaziga aylanmoqda. Xristianlikda ko’plab monastir buyruqlari va turli yo’nalishdagi izdoshlari o’rtasida nizolar kelib chiqadi. Iezvit ordeni asoschisi Ignatius Loyola o’z agentlarini tayyorlashda har qanday mavzuda bahslashish qobiliyatini o’z ichiga oladi. Ma’lum bo’lishicha, bu aqlni rivojlantirish uchun eng yaxshi mashqdir.
Shunday qilib, xalq ommasi juda tez rivojlanib ketmasligi va o’zlarini boshqarishga xalaqit bermasligi uchun muhokama qilish imkoniyati juda cheklangan. Erkin fikr jazolanadi. Muhokama kichik hukmron sinfning imtiyoziga aylanadi. Bilim kuchning o’lchovidir.
Biroq, erkin munozaralar va ommaviy munozaralar an’anasi universitetlar va monastirlardan dunyoviy jamiyatga tarqalmoqda. Birinchidan, zodagonlar, so’ngra uchinchi hokimiyat tengdoshlar yig’ilishida jamoat va siyosiy mavzularni erkin muhokama qilish uslubini egallaydi. Parlamentarizm an’anasi intellektual nizolardan va biz hozirda fuqarolik jamiyati va demokratiya deb atayotgan narsalardan asta-sekin shunday tarzda paydo bo’ladi.
7 O’simliklar va banklar dunyosi
Sanoatlashgan tsivilizatsiya sharoitida pul va ishlab chiqarish quvvati muvaffaqiyatni ta’minlaydi. Tashkiliy, boshqaruv va texnik ko’nikmalar talabga javob beradi. Ta’lim menejerlar va texniklarni tayyorlaydi.
Muhokama mutaxassislar jamoasiga o’tmoqda. Professional nizo, simpozium va konsultatsiya yuzaga keladi – muayyan muammoni hal qilishning eng yaxshi usullari to’g’risida umumiy qarashlar va g’oyalarga ega bo’lgan vakolatli odamlar o’rtasida nizo. Bu yangi bilimlarni tezkor ravishda yaratilishiga va ilgari ko’rilmagan tezlashtirilgan texnologik taraqqiyotga imkon beradi.
Siyosiy munozaralar formati ham chuqurlashmoqda va tarqalmoqda. Parlamentarizm va kasaba uyushmalari tobora kuchayib bormoqda, garchi ko’pincha siyosiy va iqtisodiy nizolar qo’llarida qurol bilan barrikadalarda davom etmoqda.
8 BILIM DUNYOSI
Axborot jamiyatida axborot egasi otda. Dunyoda bilim hukmronlik qiladi. Ta’lim bilimlarni yaratish va to’plash qobiliyatiga qaratilgan. Biroq, to’plangan bilim tezroq va tezroq eskirmoqda. Bir avlod davomida haqiqat o’zgaradi.
O’rta asrlarning shafqatsizligi bilan boshqa nuqtai nazar tarafdorlari bilan urush susayadi yoki alangalanadi. Professional munozaralar tor mutaxassislarning yig’ilishlariga bo’linadi, ularning tili hamkasblariga ham tushunarsizdir. Shu bilan bir qatorda, intellektuallar orasida dunyo va inson haqidagi tortishuvlarning qadimiy an’analari qaytmoqda.
Umumiy va ijtimoiy mavzulardagi munozaralar ommaviy axborot vositalarining rivojlanishi tufayli ommalashmoqda, bu esa munozarachilarga o’z minbarlarini beradi. Bu keng ommani dunyoni faol anglashga jalb qiladi va munozaralarning intellektual darajasini pasaytiradi.
9 Axborotdan keyingi dunyo
Post-axborot jamiyatida har qanday ma’lumotning haddan tashqari ko’pligi va mavjudligi mavjud. Muvaffaqiyat unda tezda harakat qilish qobiliyatini ta’minlaydi. Bunday mahoratni rivojlantirish uchun na klassik ta’lim, na oliy ma’lumot va na maxsus treninglar yordam beradi.
Axborot oqimiga tushib qolish xavfi ortadi. Bilim ishonchsiz bo’lib qoladi. Variantlarning cheksizligi umidsizlikka olib keladi. Katta miqdordagi ma’lumotni tanlash va baholash qobiliyati shaxsning muvaffaqiyati va jamiyat hayoti uchun shart bo’lib qoladi. Bunday ko’nikma faqat o’zining barcha oldindan aytib bo’lmaydiganligi va fikrlarning xilma-xilligi bilan jamoat muhokamasi orqali ta’minlanishi mumkin.
Muhokamaning katta qismi virtual maydonga o’tkazilmoqda. Biroq, odam Internetda yoki televizor ekranida qancha ko’p vaqt sarf qilsa, suhbatdosh bilan jonli muloqotga ehtiyoj borligini shuncha keskin his qiladi.
10 mavjud bo’lgan yolg’izlik
Bugungi kunda jamiyat shaharga va globalga aylanib bormoqda. Bir tomondan, bu yangi darajadagi qulaylikni ta’minlaydi, boshqa tomondan, azaliy ijtimoiy aloqalar va tuzilmalarni yo’q qiladi. Biror kishi tobora yolg’izlik qilmoqda. Bundan tashqari, dunyo haqidagi bilimlarning o’sishiga qaramay, u tobora yolg’iz, ahamiyatsiz va cheksiz va sovuq Olam oldida adashganligini his qilmoqda.
U endi qabila, katta oila, qishloq jamoati yoki cherkov tomonidan himoya qilinmaydi. U borgan sari dahshatli ulkan dunyo va o’z qalbining noma’lum kuchlari bilan yolg’iz qolmoqda. Bu hayotni nihoyatda bezovta qiladi. Xavotirdan himoyani qidirib, odam tobora jonli muloqot o’rnini bosadigan narsalarga murojaat qiladi: virtual haqiqat, qimor o’yinlari va psixotrop dorilar. Bu o’zini ham, umuman jamiyatni ham yo’q qiladi.
Omma muhokamasi an’analarini tiklash ushbu muammoni eng samarali va xavfsiz hal qilishga imkon beradi. “Oltin milliard” mamlakatlari ushbu yo’lni tanladilar. Skandinaviya mamlakatlarida har bir kishi o’rtacha etti klub va ijtimoiy tashkilotning a’zosi . Uchinchi dunyo mamlakatlarida – shunga o’xshash narsalarda yetmishdan bittasi qatnashadi.
11 Muhokamaning roli
Bugungi munozara birdaniga uchta toshni bitta tosh bilan o’ldirishga imkon beradi.
Xare №1: Munozara zamonaviy metropolda individual yolg’izlik muammosini hal qiladi, ijtimoiy aloqalarni rivojlantirishga yordam beradi, hayot sifatini va undan zavq oladi.
Xare # 2: Munozara turli xil odamlarni o’zaro bog’liq jamiyat bilan bog’lash vositasiga aylanadi. Kelajakni ko’rish, tahdidlarning oldini olish va kelajakning xususiyatlarini belgilashga imkon beradi.
Xare # 3: munozara ilgari mavjud bo’lmagan ma’lumotlarga kirish imkoniyatini ochadi. O’zingiz haqidagi bilimlarni ham o’z ichiga oladi. Bu shaxsiyat va umuman jamiyatni tezda rivojlantiradi.
Biroq, quyonni ovlashning turli usullari mavjud. Hech bo’lmaganda ularning uchtasi bor …
12 BIRINChI DARAJA: BARBARIYA MUHOKAMASI
Barbarlik muhokamasi – raqib mag’lub bo’lguncha o’tkaziladi. Agar dushman taslim bo’lmasa, ular uni yo’q qilishadi yoki hech bo’lmaganda undan nafratlanishadi. Maqsad – o’zingizning g’alabangiz va kuchingiz.
Barbarlik darajasi shaxs va jamiyat rivojlanishining dastlabki bosqichiga to’g’ri keladi. Ushbu bosqichdagi asosiy motiv – bu pastlik hissi va muvaffaqiyatsizlikdan qo’rqish, bu tajovuzkorlik, fanatizm va atrofdagilarga o’z pozitsiyalarini o’rnatish istagi bilan qoplanadi.
13 Ikkinchi daraja: professional munozara
Professional munozarasi – qaror qabul qilishdan oldin o’tkaziladi. Keyinchalik bu barcha ishtirokchilar tomonidan amalga oshiriladi. Raqib – bu o’z pozitsiyasiga ega bo’lgan hamkasb yoki muzokara olib boruvchi sherik, bu bilish va hisobga olish muhimdir. Maqsad optimal echimni topishdir.
Kasbiy daraja shaxs va jamiyatning etukligiga mos keladi. Bu erda asosiy motiv xarajatlarni minimallashtirish bilan birga foydali natijaga erishishdir. Odamlar turli xil fikrlarni hurmat qilishni boshlaydilar, yangi ma’lumot manbalarini izlaydilar va konstruktiv hamkorlik qiladilar.
14 Uchinchi daraja: tsivilizatsiyalashgan munozara
Sivilizatsiyalashgan munozara – tomonlarning pozitsiyalari aniqlanmaguncha amalga oshiriladi. Raqib – do’st, haqiqatni izlashda ittifoqdosh, sparring sherik, ma’lumot manbai va o’z xatolarining ko’zgusidir. Maqsad – axborot almashinuvi, birgalikda yaratish va o’zaro bir-birini to’ldiruvchi nuqtai nazarlarni hisobga olish.
Bu donolik darajasi. Dunyo bitmas-tuganmas imkoniyatlarning ko’p o’lchovli maydoni, quvonch manbai va ijodiy ustaxonasi sifatida qabul qilinadi. Bu erda uni tavsiflash va tushunishning barcha usullari muhimdir. Cheksiz olamning boyligi fikr va tushunchalarning xilma-xilligida namoyon bo’ladi.
MUHOKAMA HAQIDA 15 MIFT
Mif # 1: Haqiqat munozarada tug’iladi. Bu to’g’ri emas. Haqiqat tajriba va ko’p qirrali ma’lumotlarga asoslangan fikrlashda tug’iladi. Ikkinchisini butunlay qabul qilish va tekshirishga munozara yordam beradi.
Mif # 2: Noto’g’ri nuqtai nazarni ifoda etgan kishi uning noto’g’ri ekanligini tan olishi kerak. Bu insonning tabiati emas. Biz o’z pozitsiyamizni uzoq mustaqil mulohazadan keyingina o’zgartiramiz, ammo raqib oldida emas. Ammo bizga fikr uchun eng boy materialni aynan raqib beradi.
Mif # 3: pozitsiyani isbotlash kerak. Bu shaxsiy erkinlikni asosli ravishda cheklash emas. Har kim har qanday e’tiqod va g’oyalarga, boshqalarga qanchalik aqldan ozgan va mantiqiy tuyulganidan qat’iy nazar, shartsiz huquqqa ega. Va u ular uchun uzr so’rashga majbur emas.
Mif 4 raqami: Mulohaza mantiq qonunlariga muvofiq olib borilishi kerak. Bu to’g’ri emas. Bu mantiqqa emas, balki o’z tajribasi va hissiyotlariga ishontiradi. Dunyo va umuman odam umuman mantiqqa to’g’ri kelmaydi. Ular mantiq sohasidan cheksiz kattaroqdir. Odatda biz mantiqiy ma’qul bo’lgan narsalarni ko’rib chiqishga moyil bo’lamiz, chunki o’z mulohazalarimizdagi xatolarni sezmaymiz. Muhokama ularni sezishga yordam beradi.
Mif # 5: Tanqid konstruktiv bo’lishi kerak . Bu hiyla-nayrang. Bizga ko’p narsa yoqmaydi va biz bunday baho berishga haqlimiz. Shu bilan birga, biz tayyor alternativani ishlab chiqishga majbur emasmiz. Tanqid – muqobil pozitsiyalar va yondashuvlarni yaratishning boshlanishi.
16 MUHOKAMA KLUBI NIMA
Muhokama uchun vaqt, joy va jozibali format talab etiladi, bu esa do’stona muloqot va psixologik xavfsizlik muhitida o’z pozitsiyasini ifoda etish va birovning pozitsiyasiga qarshi erkin chiqish imkoniyatini beradi. Bu munozara klubining formati. Bu bepul intellektual muloqot uchun klub. Bu o’z mavqei va boshqalar bilan bo’lishish istagi bo’lgan qiziqarli mustaqil shaxslar uchun uchrashuv joyiga aylanishi mumkin.
Klub o’z-o’zidan o’zlari va butun jamiyat uchun g’oyalar va ma’nolarni yaratishga qodir bo’lgan faol, ijobiy fikrlaydigan odamlar jamoasini shakllantiradi. Bu ko’p qirrali intellektual nutqning do’stona muhitida kontseptsiyalar, loyihalar va ma’nolarni yaratish va tahlil qilish uchun maqbul joy.
17 munozarali klubning formati
Har qanday pozitsiya ifoda etish huquqiga ega, ammo isbotlanishi shart emas. G’alaba maqsadi ta’rifga ko’ra belgilanmagan, hech qanday baho qo’yilmaydi yoki ma’ruzachilarning shaxsiyati muhokama qilinmaydi.
Belgilangan vaqt oralig’ida va e’lon qilingan mavzuda pozitsiyalar barcha xilma-xilligi va chuqurligi aniqlanguniga qadar munozara davom etadi.
MUHOKAMA BOZORING 18 QIMMATLARI
Bepul aloqa va fikr almashish. Intellektual xavfsizlik va shaxsiy makon daxlsizligining kafolatlari. Shaxsiy rivojlanish va ma’lumot va g’oyalarni qabul qilish va muhokama qilish qobiliyati.
Aql va faoliyat mukofotlanadigan narsalarning aqlli tartibi. Qidiruv erkinligi va ochiqlik. Ijodkorlik va rivojlanish. Ishtirokchilarning shaxsiy o’sishi. Dunyoni insonparvarlashtirishga ko’maklashish.
19 tahdid va tuzoq
Xavf №1: Avtoritarizm. Muhokamalar maydonini haqiqat, iyerarxiya va vazifalar bilan “o’rgatuvchi” yoki “harakatga” aylantirish har kimga oldindan belgilab qo’yilgan va yuklangan.
Xavf №2: Parlamentarizm. Muhokamalar maydonini bir-biriga qarshi kurashayotgan partiyalarga bo’lish. Shaxsiy fikrlarning xilma-xilligi yo’qoladi va munozara tobora shafqatsiz bo’lib, boshqa partiya ustidan g’alaba uchun o’tkaziladi.
Xavf №3: mutaxassislik. Muhokama mavzularining xilma-xilligi ijtimoiy-siyosiy muammolar, mafkuraviy nizolar yoki tor kasbiy masalalarga tegishli.
Xavf №4: marginalizatsiya. Eng aqlli ishtirokchilarni yuvish va aqidaparast va kam ma’lumotli odamlar ulushini oshirish. Muhokama sifati pasayadi, munozara jamiyatda o’zini anglamagan odamlar uchun ambitsiyalar kurashadigan joyga aylanadi.
Xavf №5: O’zini izolyatsiya qilish. Muhokamalar maydonini terapevtik guruhga, maxfiy jamiyat yoki ijtimoiy o’zaro yordam uchun klubga aylantirish. Mavzular muhokamasi ishtirokchilarning shaxsiy muammolarini muhokama qilish yoki jamiyatni ijtimoiy qayta qurish bo’yicha ulkan rejalarni tuzish bilan almashtiriladi.
20 Imkoniyat va istiqbol
Zamonaviy dunyo davrlarning o’zgarishi davrida yashamoqda. Kelajak hozir yaratilmoqda. O’zgarish muqarrar. Siz ularga tayyor bo’lishingiz kerak. Oldindan g’amxo’rlik qilmasak, kelajak bizga yoqmasligi mumkin.
Yashash yoqimli bo’lgan kelajak sari intellektual yangi elita va uni birlashtirishning tuzilmalarni shakllantirish markazlari yaratiladi. Odamlar o’zlari haqida o’ylashga, taraqqiyotga intilishga va bu imkoniyatga loyiq bo’lishga tayyor.
Muhokama klublari va jamoat muhokamalari buni hamma uchun taqdim etadi. Bu ijobiy dunyoqarash va dunyoni yanada insoniy qilib, dunyoni o’rganish va o’zgartirish istagi bilan birlashtirilgan erkin shaxslar bilan aloqa qilish joyidir.
Manba:b17.ru
