Tuyg’ular va o’rganish istagi!

O’ylaymanki, bir vaqtning o’zida hamma bizning bolalarimiz maktabga borishni xohlamasligi, uy vazifalarini bajarishni istamasliklari, va hattoki qo’shimcha ishlarni bajarish uchun, sinfda biron bir narsa qilishlari kerak edi, shunchaki emas darsning o’zi. Yoki undan ham yomoni, ular darslarni o’tkazib yuborishni boshlaydilar, o’qituvchilar bilan to’qnashadilar, vaqti-vaqti bilan o’qituvchilar, sinfdoshlar haqida shikoyat qiladilar va ularni boshqa maktabga o’tkazishni so’rashadi.

Farzandlaringiz bilan qanday vaziyatlarni eslay olasiz?

Ehtimol, ma’lum bir o’qituvchidan qo’rqish; sevimli dars emas; tez-tez kasalliklar, sog’lig’i yomon, buning natijasida siz maktabga borolmaysiz; sinfdoshlar bilan ziddiyatlar; bu hayotimda menga foydali bo’lmaydi degan suhbatlar.

Nima bo’ldi? Nima uchun bu sodir bo’layapti? Bolaning bu xatti-harakatlariga nima ta’sir qiladi? Bola qaysi vaqtda “istamayman”, “istamayman”, “nafratlanaman” holatiga o’tadi?

Tuyg’ular bola faoliyatidagi muvaffaqiyat yoki muvaffaqiyatsizlikka katta ta’sir ko’rsatadi.

Tuyg’ular – bu sevgini, quvonchni, hayajonni, nafratni, qo’rquvni, g’azabni, g’azabni, zavqni va boshqalarni boshdan kechirayotgan odamni aks ettiradigan holat. Tana reaktsiyalarining hissiyotlari namoyon bo’ladi – bu yurak, mushaklar, nafas olish va ovqat hazm qilish ishidagi o’zgarishlarda namoyon bo’ladi.

Bola boshdan kechiradigan hissiyotlar xotirada saqlanib qoladi va keyinchalik inson hayotining barcha boshqa sohalari singari o’rganishga ta’sir qiladi.

Keyinchalik o’rganish istagi yo’qligiga olib keladigan vaziyatlar qayerdan kelib chiqadi?

Ta’lim jarayonining ishtirokchilari deb kimlarni chaqirish mumkin:

• bolaning o’zi (uning kayfiyati, sog’lig’i, qobiliyatlari va boshqalar);
• uning ota-onasi va oila a’zolari (darslarning bajarilishini qanday nazorat qilishadi, qanday namuna ko’rsatadilar, bolaning maktabdagi muvaffaqiyatidan manfaatdor);
• o’qituvchilar (tajriba, o’z ishiga munosabat va boshqalar);
• ta’lim shartlari;
• rivojlanish vositalari (o’z xonasi, joyi, o’quv o’yinlari, internet va boshqalar);
• bo’sh vaqt shakllari (bola qanday dam oladi, qo’shimcha ravishda nima qiladi).

Barchangiz sezdingizki, ijobiy, yoqimli, iliq tajribalar o’rganish bilan bog’liq bo’lsa. Masalan – sinfdagi o’qituvchi xayrixoh, diqqatli, bolalarning savollari va javoblariga qiziqadi, bolalar ko’rsatadigan quvonchga, ijobiy munosabat bildiradi va qo’llab-quvvatlaydi. Va maktab oldidagi ota-onalar farzandlari juda iste’dodli va ular uning muvaffaqiyat qozonishiga ishonadigan yaxshi so’zlarni aytadilar. Sinfdagi bolalar bilan do’stona, do’stona munosabatlar. Bunday holda, bola maktabga borishdan mamnun bo’ladi.

Agar o’rganish salbiy, yoqimsiz tajribalar bilan bog’liq bo’lsa. Masalan – o’qituvchi darsda doimo ovozini ko’taradi, har qanday faoliyatni bostiradi, intizomga rioya qiladi, bolalarni bir-birining oldida turli sabablarga ko’ra uyaltiradi. Ota-onalar “katta-katta” o’z farzandlarini yaxshi ko’rishadi, lekin ba’zida ular istehzo bilan gaplashishi mumkin:

– Sizdan foyda bo’lmaydi, siz dangasasiz va hokazo.

Sinfdoshlar bilan mojarolar kelib chiqadi, do’stlar yo’q.

Va har tomondan salbiy tajribalar bo’lishi shart emas, faqat bolada yoqimsiz his-tuyg’ular va maktabga borishni istamaslik etarli.

Albatta, vaqt o’tishi bilan yana bir o’qituvchi paydo bo’lishi mumkin, ota-onalar masxara qilishni to’xtatadilar, sinfdoshlar bilan munosabatlar yaxshilanadi va hamma narsa o’zgaradi. Ammo maktabga borishni istamaslik hissi hech qaerga ketmaydi. Shunchaki bolaning o’zi tushunmaydi va nima bo’lganligini, nima yomonligini, nima uchun u maktabga borishni istamasligini tushuntirib berolmaydi.

Ko’rinib turibdiki, hamma narsa juda oddiy, salbiy hissiy tajriba, o’rganishga bo’lgan munosabat rivojlanadi va ong ostiga o’tadi, e’tiqodga aylanadi. Va ma’lum bir e’tiqod bilan bog’liq vaziyat yoqimsiz his-tuyg’ularni keltirib chiqaradi, bu holda maktabga borishni istamaydi.

Buni tuzatish uchun siz nafaqat bolaning ota-onalarini masxara qilmaslik, balki uning qobiliyatlariga ishonishlariga, u muvaffaqiyatga erishishiga, u siz uchun eng yaxshi o’quvchi ekanligiga ishontirishingiz kerak.

O’qituvchi nafaqat bolaga yaxshi munosabatda bo’lishni boshlashi, balki kichik yutuqlari uchun uni maqtashi, ba’zi mas’uliyatli sinf ishlarini ishonib topshirishi, uni faqat o’zi yaxshi qiladigan ish uchun javobgar qilishi kerak.

Bu nafaqat sinfdoshlar bilan munosabatlarni yaxshilash, balki sinfdoshlar orasida qo’llab-quvvatlash va obro’ga ega bo’lish, qiziqarli, zarur bo’lib qolish kerak, shunda sinfdoshlar bolaga qiziqarli, ishonchli do’st sifatida munosabatda bo’lishadi.

Yuqoridagi barcha his-tuyg’ular bolaning nima uchun o’rganishni istamasligi fonini yaratadi.

Va o’quv faoliyatining o’zi intellektual hissiyotlar bilan birga keladi. Kognitiv faoliyat ular bilan bevosita bog’liqdir.

Bu his-tuyg’ular – qiziqish, taxmin, ajablanib, hayratda qolish, yangilik hissi, topilgan echimdan qoniqish, shubha, ishonch.

Endi bu qanday sodir bo’lishini tushuntirib beraman.

Masalan, darsda (aytaylik, kimyo) o’qituvchi bola ilgari duch kelmagan topshiriq beradi (aytaylik, bugun bizning tajribamiz kichik portlashni keltirib chiqaradi). Va bolada paydo bo’lgan birinchi tuyg’u ajablantiradigan narsa, haqiqatan ham portlash bo’lishi mumkinmi?

Keyingi bosqichda o’qituvchi portlash reaktivlarni aralashtirish paytida sodir bo’lishini aytadi va shu payt bola hissiyotni – taxminni boshdan kechiradi. U taxmin qila boshlaydi va bu qanday reaktivlar, ularni qanday ketma-ketlikda aralashtirish kerak?

Bola o’qituvchi aynan nimani aralashishini taxmin qilgandan so’ng, shubhali his-tuyg’ular paydo bo’ladi, ammo hamma narsa haqiqatan ham amalga oshadimi yoki ehtimol men to’g’ri reaktivlarni tanlamadim va ishonch hissiyotlari – ha, ehtimol hamma narsa amalga oshadi, lekin yo’q, albatta portlashi mumkin.

Va nihoyat, qarorning to’g’riligini tekshirish, hamma narsa ishlab chiqilgandan so’ng, portlash sodir bo’ldi – topilgan echimdan qoniqish hissiyotlari paydo bo’ldi. Yoki u ishlamadi va portlash sodir bo’lmadi, sarosimaga tushgan his-tuyg’ular paydo bo’ladi, nega bunday bo’lmadi.

Aynan shu daqiqada tuyg’ular tashqariga otilib chiqdi, undovlar, imo-ishoralar shaklida:

– Ura, chiqdi. Bola sakrashni boshlaydi, qo’llarini silkitadi, sinf atrofida yuguradi.

Yoki

– Nega men muvaffaqiyatga erishmadim. Noqulaylik bilan u qo’llarini stolga uradi, daftarlarni tashlaydi.

Agar ushbu hissiyotlarni o’qituvchi intizomni saqlash uchun taqiqlagan bo’lsa va boshqa bolalar tomonidan masxara qilinsa, unda aqliy faoliyat sezilarli darajada kamayadi. Bundan buyon bola ehtiyotkor bo’ladi va qisman intellektual his-tuyg’ularni namoyon qilmaydi va agar bunday lahzalar takrorlanadigan bo’lsa, unda bu his-tuyg’ular bostiriladi va shunga mos ravishda har qanday o’rganish istagi yo’qoladi.

Siz bizning ta’lim tizimimiz nafaqat his-tuyg’ularni orqa fonga suribgina qolmay, balki ko’pincha ularni to’liq bostirishga yo’naltiradi degan fikrga qo’shilasiz.

Ushbu mavzuni yopish mumkin emas! Maktab va o’qituvchilar bilan bog’liq vaziyatlar qayta tiklanishi mumkin, ammo ularni hal qilish mumkin emas. Siz bolalarga faqat salbiy reaktsiyalardan qanday o’tishni o’rgatishingiz mumkin.

Manba:b17.ru