Uyat ortida “yashirinish” nima?

Sharmandalik – bu boshqalar orasida noyob tuyg’u. Eng “yashirin”. U boshqa his-tuyg’ularni yashiradi, ularni rag’batlantiradi va oqibatlari uchun javobgar emas. Inson necha yoshdan uyaladi? Bolaligida ota-onalar, bolaning xatti-harakatlari ular ishongan narsalarga to’g’ri kelmasligini ko’rib, boshlarini tanbeh bilan silkitib: “Ay-ay-ay! Shunaqa yaxshi bola, lekin o’zini juda yomon tutishadi. Siz uyalmaysizmi!” ” Takroriy harakatlar bolani sobit bo’lishiga olib keldi: muayyan xatti-harakatlar namunasi = “uyaldi”. Va agar dastlab bola buni ongli ravishda chiqarib tashlagan bo’lsa, unda kattalar uchun nima uchun uyaladi degan savolga javob berish qiyin kechadi, chunki ketma-ketlik odatlanib qolganida, u ongli ravishda nazorat zonasini tark etdi. Uyalishni keltirib chiqaradigan omillar qanday? Voyaga etgan odamda, xuddi bolada bo’lgani kabi, uyat tuyg’usi ham uni shu daqiqada “sevgidan mahrum” qilayotgani bilan bog’liq, u ichki kelishmovchilikni his qiladi (o’zimni yomon tutaman, lekin men “yaxshi”), his qiladi boshqalarning jirkanchligi (axir, endi men o’zimni yomon boshqaraman). Ko’pincha sharmandalik bilan birga aybdorlik paydo bo’ladi (men o’zimni yomon tutaman va meni sevadigan odamlarning umidlarini oqlamayman). Sharmandalik boshqa odamlarning baholari bilan chambarchas bog’liq va keskinlikning kuchayishi bilan bog’liq bo’lishi mumkin: agar atrof-muhit yaqinlaridan umuman iborat bo’lmasa, u holda mahkum bo’lishning ijtimoiy qo’rquvi paydo bo’ladi (men o’zimni yomon tutaman va uchrashmayapman boshqalarning umidlari). Boshqa tomondan, odamlar boshqalarda sharmandalikni yaratishga moyildirlar, chunki uyat sotsializatsiya omilidir. Ushbu hissiyotni boshqalarda boshqarish va rivojlantirish orqali inson o’z xatti-harakatlarini tartibga solishga kirishadi. Bu jamiyatda sharmandalik taktikasini saqlab qolish uchun asosdir, chunki inson nimadan uyalishini bilish u bilan o’ziga ishonishda yordam beradi. Haqoratli shaxs normativ nazoratning ma’lum bir sohasi doirasida harakat qiladi. Uyat qanday namoyon bo’ladi? Sharmandalik – bu yoqimsiz hissiyot, uning asosiy xabari bu qochish taktikasi. Shunday qilib, bola jismonan uyatli vaziyatdan qochishi yoki yuzini qo’llariga yashirishi mumkin (bola uchun bu “men yashirdim va men ko’rinmayapman” deb qabul qilinadi). Voyaga etgan odamda esa “erga cho’ktirish” istagi kuchli. Sharmandalik o’ziga yoki boshqalarga qarshi g’azabni keltirib chiqaradi va tana darajasida sharmandalik ko’pincha yuzni yuvish shaklida namoyon bo’ladi. Shu bilan birga, uyatli vaziyatga aynan shu fiziologik reaktsiya sharmandalikning katalizatoriga aylanishi mumkin va odamda qizarish fobi paydo bo’ladi. Uyat paydo bo’lishiga qanday hislar va hissiyotlar hamroh bo’ladi? Birinchidan, bu o’z-o’zidan umidsizlik, noo’rinlik hissi. Ikkinchidan, uyat va uyatchanlik uyat uchun sodiq do’stlardir. Uchinchidan, “men boshqalarga zarar etkazadigan narsa qildim” degan tuyg’u. To’rtinchidan, “men qonuniy / axloqiy jihatdan noto’g’ri ish qildim” degan tuyg’u. Beshinchidan, ruhiy tushkunlik hissi, rad etish, yo’qotish, yolg’izlik. Oltinchidan, azoblanish, ahamiyatsizlik haqida salbiy fikrlar. “Uyat” taktikasi bolaning rivojlanishiga tahdid solishi mumkinmi? Albatta mumkin. Shunday qilib, agar bola ovqat paytida doimo stolda uyalsa, unda u vaziyatni tark etish reaktsiyasini rivojlanishi mumkin – ovqatlanish xatti-harakatlarini bostirish va kontrastli oziq-ovqat reaktsiyasini shakllantirish. Masalan, safro sfinkterini ovqatga yopish. Keyinchalik diskineziya va o’t toshlari kasalligiga olib keladi. Ba’zi ota-onalar jinsiy tarbiyada sharmandalikni noto’g’ri ishlatishadi, bu esa sovuqqonlik yoki kattalardagi jinsiy tabiatning boshqa muammolarini rivojlanishiga sabab bo’lishi mumkin. Shunday qilib, ushbu ibora “Jinsiy aloqa axloqsizlik! Bu sharmandalik!” Ruhshunoslarning ta’kidlashicha, bolalar ba’zida ota-onalaridan uyalishsa, ularni ko’rish chidab bo’lmasligidan ular ko’r bo’lib qolishadi. “Histerik ko’rlik” deb nomlangan narsa. Boshqa tomondan, boshqa ota-onalar uyat namoyon bo’lishini bolaning xarakterining zaifligi deb bilishadi va sharmandalik uchun jazolaydilar. Bu ijtimoiy aloqalarning buzilishiga, ichki dunyoqarashga va hatto shizoid xarakter xususiyatlarini rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Sharmandalikka qanday misollar keltirilgan? Uyat jismoniy kasallikning noto’g’ri tomoni bo’lishi mumkin. Shunday qilib, o’spirin psixologga murojaat qilib, yolg’on gapirishga yoki vijdoniga qarshi ish tutishga majbur bo’lganida, qorin og’rig’idan shikoyat qiladi. Uyat tashvish bilan yonma-yon yurishi mumkin. Talaba imtihon oldidan bezovtalikni his qiladi. U mavzuni o’rgangan va u o’tishini biladi, lekin uning qo’rquvi sharmandalik tajribasini bashorat qilishdan kelib chiqishi mumkin. Yoki aspirant o’z dissertatsiyasini himoya qilishdan bosh tortadi, chunki u o’zini past deb bilgan hamkasblarining ba’zi savollariga javob berolmasligi mumkin bo’lgan qo’rquv, uyat va aybni his qilishi mumkin. Yoki erkak sevilmagan ish joyiga boradi, bundan tashqari, uning rafiqasi ko’proq pul topadi va umuman o’z oilasini mustaqil ravishda boqishi mumkin. Xo’sh, nima uchun odam har kuni unga 8 soat vaqt sarflab, yoqtirmaydigan ish bilan band? “Erkak ishlashi va oilasini boqishi kerak, aks holda u uyaladi!” Yoki adabiyotdan bir misol keltiraylik. Taras Bulba g’azabdan emas, balki o’g’lini o’ldiradi. U bu erda ikkinchi darajali, ammo bunday o’g’li borligidan uyalgani uchun. Yoki jinsiy zo’ravonlik qurbonlari o’rtasida o’tkazilgan so’rovdan statistik ma’lumotlarni oling. Ularning aksariyati sharmandalik va aybni boshdan kechirmoqda, bu ko’pincha jamiyat tomonidan jabrlanuvchi zo’ravonlikdan qochish uchun hamma narsani qildimi yoki yo’qmi, u sodir bo’lganidan keyin aloqani xohlamaydimi degan savol va sharhlarda paydo bo’ladi. Yoki jabrlanuvchilar o’zlarini aybdor his qiladilar va ularning xatti-harakatlari (ko’pincha bu haqiqatga to’g’ri kelmaydi) ushbu jinsiy harakatni sodir etganliklari uchun uyaladilar. Xo’sh, uyat tuyg’usi zarurmi? Albatta Ha. Ammo uni to’g’ri talqin qilish, anglash va ishlab chiqish juda muhimdir. Zero, aynan shu hissiyot har bir insonning asl mohiyatini anglashning kaliti hisoblanadi. Yana bir narsa shundaki, insonning xatti-harakatlarini uyat emas, balki aql va muhabbat boshqarishi kerak.
Manba:psycabi.net