Vahima hujumi nima?

Statistik ma’lumotlarga ko’ra, Yer yuzidagi har 5 kishi hayotida kamida bir marta bunday to’satdan, asossiz qo’rquvni boshdan kechirgan. Yurak urishi, bosh aylanishi, terlashning ko’payishi, nafas qisilishi, kosmosda yo’qotish hissi, “o’rilgan” oyoqlar, yengiltaklik, ekstremitalarda karıncalanma – bularning barchasi PAning eng ajoyib belgilaridir. Ularning ortidan shunday fikrlar paydo bo’ladi: “Endi menga yomon narsa bo’ladi!”, “Men ongimni yo’qotaman!”, “Men o’laman!”, “Men aqldan ozaman!” … Qo’rqinchli? Yoki kimdir tanishmi? Keling, vahima hujumlarining mohiyatini ko’rib chiqaylik. Ilmiy jihatdan Bizning miyamizning shunday qismi, aniqrog’i ikkitasi bor, ular amigdala deb ataladi. Ushbu “bodomsimon bezlar” ikkala yarim sharning vaqtinchalik loblarida joylashgan. Amigdala birinchi navbatda bizning his-tuyg’ularimiz uchun javobgardir. Qizig’i shundaki, o’ng yarim sharning amigdalasi salbiy his-tuyg’ularni keltirib chiqaradi (xafalik, qo’rquv), chap esa ijobiy (zavq, quvonch) keltirib chiqaradi. Amigdalada, stress paytida, neyropsin oqsilining to’planishi faollashadi va kortizol gormoni buyrak usti bezlari tomonidan ajralib chiqadi, bu esa amigdala o’zi + bizning sevimli adregalinimiz faolligining oshishiga olib keladi. Ayni paytda reproduktiv tizimlar orqaga surilib, ovqat hazm qilish tizimida ham shunday bo’ladi: tuprik sekretsiyasi pasayadi, ichak harakatlanishi susayadi, shuning uchun quruq og’iz va qorin bo’shlig’idagi noqulayliklar paydo bo’lishi mumkin – bu eng keng tarqalgan belgilar vahima hujumi. Boshqacha qilib aytganda, amigdala bizning miyamizga o’rnatilgan signaldir. Oddiy tarzda Vahima hujumi – bu dahshat! Tana alomati (bosh aylanishi, ko’ngil aynish) hissi bilan odamni qo’rquv engib chiqadi. Natijada tananing yuqoridagi barcha reaktsiyalari paydo bo’ladi, tashvish paydo bo’ladi va aylana yopiladi. Vahima qo’zg’atadigan odamlarda eng keng tarqalgan qo’rquv kulgili ko’rinishdan qo’rqish yurakni to’xtatish qo’rquvi ongni yo’qotishdan qo’rqish sharmandalik ehtimolligi va boshqalar. Buzilish belgilari qo’rquv sohasida to’planganligi isbotlangan. Yurak xurujidan qo’rqqan odam yuragida og’riqni his qila boshlaydi va nafas olish qiyinlashadi; qaysidir payt o’z ruhiy salomatligidan qo’rqqan kishi o’zini tashqaridan ko’rishi, bo’linish yoki hissiyotsizlikni his qilishi mumkin. Tana namoyishlari nima uchun paydo bo’lishini tushunish ham muhimdir. Amigdala ishi haqida allaqachon bilib, biz shunday tsiklni chizishimiz mumkin: Inson o’zini ma’lum bir vaziyatga tushib qoladi – negadir (mantiqsiz mudofaa sxemalari tufayli), u bu vaziyatni xavfli deb baholaydi – bizning “signalimiz” (amigdala) qo’zg’atiladi va “hujum-qotish” reaktsiyasi – shu daqiqada va bosh aylanishi, qorin og’rig’i, nafas qisilishi va boshqalar shaklida tana namoyonlarini boshlaydi. – tashvish kuchayadi. Va vahima hujumini engish uchun aynan mantiqsiz sxemalar bilan ishlashingiz kerak. Xuddi shu holatni ikki kishi butunlay boshqacha tarzda ko’rib chiqishi mumkin. Masalan, imtihon arafasida A talabasi bunda hech qanday yomon narsa yo’qligiga ishonch hosil qiladi va u albatta hamma narsani topshiradi, B talabasi allaqachon barcha imtihon fikrlaridan o’zini his qiladi. Nima bo’ldi? Va haqiqat shuki, talaba A o’ziga ishongan odam bo’lib o’sdi, u o’z qadamlari uchun mas’uliyatni o’z zimmasiga oladi va hayotdagi qiyinchiliklar odatiy hol ekanligini va ularga bardosh bera olishini tushunadi. B o’quvchisi o’zini boshqalardan yomonroq ekanligini, hayotda muvaffaqiyatga erisha olmasligini tushuntirish uchun berilgan oilada o’sishi mumkin edi. U shunday mantiqsiz e’tiqod (sxema) bilan yashaydi va imtihonga yoki qaror qabul qilishi va o’zining kuchli tomonlarini ko’rsatishi kerak bo’lgan vaziyatga kelganda, talaba B buni xavf deb biladi, natijada yuqorida tavsiflangan mexanizmning barchasi tetiklenir. Vahima hujumi sog’liq uchun xavfli emas, u o’lmaydi, ammo bu ko’plab keyingi muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. PA bilan kasallangan odamlar vahima qo’zg’atishi mumkin bo’lgan joylardan va vaziyatlardan qochishni boshlaydilar, masalan, metrodan foydalanishni to’xtatish, endi odamlar ko’p bo’lgan joylarga yoki ziyofatlarga borishmaydi. Bunday odamlar uchun ularning hayoti tubdan o’zgartiriladi. Ular ko’pincha ishlarini, ijtimoiy aloqalari va munosabatlarini va hayot mazmunini yo’qotadilar. Shuning uchun, o’z vaqtida o’z vaqtida mutaxassisga murojaat qilishiga yo’l qo’ymaslik juda muhimdir. Bugungi kunda kognitiv xulq-atvor terapiyasi (CBT), shuningdek ehtiyotkorlik (ehtiyotkorlik) texnikasi vahima hujumlarini engishda juda yaxshi. O’zingizga g’amxo’rlik qiling va qo’rqmasdan psixolog bilan bog’laning! Psixolog – bu shifokor emas, psixolog – bu o’zingizga boradigan yo’lda sizning ko’rsatmangiz.
Manba:psycabi.net