Ijtimoiy maqomlar tushunchasi va turlari
Maqom tushunchasi birinchi marta Rimda huquqshunoslik sohasida qo’llanilgan. Rimda alohida maqomga ega bo’lganlar yuqori martabali fuqarolar sifatida muomala qilishgan, boshqalari esa oddiy qullar edi. Ijtimoiy maqom insonning jamiyatda egallagan o’rnini bildiradi. Bu odamning roli va ish joyiga qarab farq qilishi mumkin.
Ijtimoiy maqomlarning turlari va misollari
Ijtimoiy maqomlarning turlari:
- Belgilangan. Shaxsiy fazilatlar va ko’nikmalardan qat’i nazar, tug’ilish paytida beriladi.
- Olingan. Agar inson ko’p mehnat qilsa va boshqalar bilan raqobatlasha olsa, erishiladi. Ushbu maqom shaxsning ta’limi, muvaffaqiyati va aloqalari haqida gapiradi.
- Aralashgan. Oldingi ikkitasining kombinatsiyasini nazarda tutadi.
Belgilangan va olingan maqomlar bir-biridan farq qiladi. Axir, agar tadbirkor oilasida bola tug’ilgan bo’lsa, unda zavod ishchisining farzandiga qaraganda, unga martaba zinapoyasiga ko’tarilish ancha oson bo’ladi.
Har bir shaxs ma’lum maqomga ega, bir hujayradan chiqib ketgan odam darhol boshqasini egallaydi. Inson hayotda qanday o’rin egallashiga qarab, unga ma’lum huquq va majburiyatlar beriladi. Bir kishi bir vaqtning o’zida bir nechta maqomlarni egallashi odatiy holdir, chunki u bir vaqtning o’zida o’g’il, uka, nabira yoki xo’jayin bo’lishi mumkin. Har bir guruhning shaxsga nisbatan ma’lum umidlari bor.
Olimlar insonning jamiyatda ma’lum bir pozitsiyani egallagan asosiy ko’rsatkichlarini aniqladilar:
- daromad;
- boylik;
- ta’lim;
- quvvat;
- nufuz.
Shunday qilib, maqom odamlarni kichik guruhlarga ajratadi, kambag’al va boy, o’qimishli va ahmoqni ajratadi.
Qadimda maqom katta ahamiyatga ega bo’lib, maqomga ko’ra fuqarolar guruhlari shakllangan. Bugungi kunda ijtimoiy maqom bo’yicha shaxsni baholash minimal darajaga tushirildi. Endi asosiy narsa – insoniyat yutuqlari.
Kanadalik olimlarning fikricha, insonning jamiyatdagi past mavqei uning sog’lig’iga salbiy ta’sir qiladi. Insonning ijtimoiy mavqei ham muloqotga ta’sir qiladi. Misol uchun, boy talaba kambag’al talabaga nafrat bilan munosabatda bo’ladi va ishchilar ziyolilar haqida unchalik xushomadgo’y gapirmasligi mumkin. Boylar boylar bilan, ishchilar ishchilar bilan birlashadilar va hokazo. Jamiyatda har doim yolg’izlar bo’lgan va bunday odamlar hamma narsani o’zlari qilishga odatlangan.
