Alfred Adlerning fikriga ko’ra individual psixologiya

Avstriyalik oftalmolog, nevropatolog va psixiatr Alfred Adler dastlab Zigmund Freydning izdoshlaridan biri bo’lgan. Ularning hamkorligi 1902 yilda, Adler Freyd tomonidan yozilgan “Tushlarning talqini” kitobi bilan tanishgandan so’ng boshlandi. Biroq, 1911 yilda Adler va Freydning ilmiy yo’llari ajralib chiqdi. Professional bo’shliqning sababi ba’zi bir hodisalarga qarashlarning mos kelmasligi edi. Xususan, Adler Freyd taklif qilgan tushunchalarga zid bo’lgan nazariyalarni ilgari surdi.

Tez orada Adler va uning tarafdorlari keyinchalik “Individual psixologiya assotsiatsiyasi” deb nomlangan o’z ilmiy to’garaklarini tashkil etishdi. Jamiyat faoliyati natijasi “Asabiy xarakter to’g’risida” boshlig’ining ishi edi. Unda olim individual psixologiyaning asosiy tushunchalarini bayon qildi. Tadqiqotchi keyinchalik psixologiyada gumanistik yondashuvning asosi bo’lgan bir qator g’oyalarni ilgari surdi.

Shaxsiy benuqsonlik

Shaxsiyatning bo’linishi va ichki tamoyillar kurashida turib olgan Freyddan farqli o’laroq, Adler ongli va ong osti bir-biriga qarshi emasligini ta’kidladi. Maqsadlar, istaklar, hissiyotlar, bir qarashda tarqoq bo’lib, bu shaxsiyat bo’lgan birlikning timsoli.

Ongli ijodning ta’siri

Adlerning fikriga ko’ra aynan shu narsa shaxsning rivojlanish yo’nalishini o’zgartirishga qodir. Ijodiy o’z-o’zini hayot tarzi deb atashadi, bu quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• ta’mi;
• odatlar;
• maqsadlarni belgilash xususiyatlari;
• ularga erishish usullari;
• xulq-atvor.

Ushbu nazariyaga ko’ra, inson o’z hayoti uchun javobgardir. Unga ko’plab imkoniyatlar berilgan, ammo jiddiy majburiyatlar ham yuklangan.

Motivatsiya

Freyd hayotning asosiy maqsadi – lazzat izlash deb ta’kidlagan. Biroq, bu borada Adler rozi emas. Olimning fikriga ko’ra, harakatlantiruvchi kuch komillikka intilishdir.

Adler nazariyasining uchta asosiy omili

Quyida tavsiflanadigan parametrlar o’rtasida bog’liqlik va o’zaro bog’liqlik mavjud. Bundan tashqari, har bir omilni boshqalardan ajratib tahlil qilish mumkin.

Jamiyat tuyg’usi

Hamjamiyat tuyg’usi shaxslararo munosabatlarni to’g’ri yo’lga qo’yishga imkon beradi, bu yangi madaniy qadriyatlarni yaratish uchun rag’bat bo’lib chiqadi.

Siz jamoat tuyg’usining rivojlanishini insonning yaqin-romantik aloqalar, boshqalar va ish bilan qanday bog’liqligi bilan baholashingiz mumkin.

O’z-o’zini qadrlash hissi

Shaxsiyat tuzilishiga xos bo’lgan o’z-o’zini tasdiqlash istagi asosida odam ijodkorlik va mehnatda ma’lum yutuqlarni ta’qib qiladi. Agar tushunchalar va qadriyatlar buzilgan bo’lsa, o’zini tasdiqlash istagi ustunlik majmuasini qo’zg’atishi mumkin.

Ushbu kompleksning shakllanishiga turli xil salbiy omillar – tarbiya jarayonida yo’l qo’yilgan xatolar, ezilgan ozchiliklarga mansubligi, yashash sharoitlarining noqulayligi, rivojlanish patologiyalari ta’sir ko’rsatmoqda.

O’zini past tutish hissi

Bu hayotning barcha sohalariga salbiy ta’sir qiladi – o’z-o’zini anglash, shaxslararo munosabatlar, maqsad va vazifalarni belgilash.

Ijodiy o’zini dominant qurilish sifatida

Bu Adler tomonidan tavsiflangan boshqa shaxs konstruktsiyalari qanday amalga oshirilishidan Ijodiy O’ziga bog’liq. Ijodiy I – bu inson tomonidan shakllangan turmush tarzini, shaxsiy maqsadlar mohiyatini belgilaydigan asosdir. Muayyan ijodiy qobiliyatlarga ega bo’lgan shaxs kelajakda kim bo’lishiga va o’zini qanday tutishiga javobgardir.

Adler shaxsiyatning shakllanishiga atrof-muhit va irsiyat ta’sir qilishini inkor etmadi. Biroq, uning rivojlanish shartlari ushbu omillar bilan cheklanib qolmaydi.

Irsiyat va atrof-muhit, tadqiqotchining fikriga ko’ra, shaxs poydevor sifatida foydalanadi. Ammo turmush tarzi – bu faqat ijodiy kuch masalasidir.

Yaxshilikka intilish

Inson o’zini engib o’tishni, uning qobiliyatlari va imkoniyatlarini rivojlantirishni xohlaydi. Adler kontseptsiyasiga ko’ra hokimiyat va tajovuz irodasi ustunlikka intilishni aks ettiradi. Bu tuyg’u tug’ma, shuning uchun inson undan printsipial ravishda qutulolmaydi. Ifoda darajasi ijtimoiy qiziqish mezoni bilan baholanadi. Agar u uzun bo’yli bo’lsa, biz konstruktiv ustunlik haqida gapiramiz. Ijtimoiy qiziqish ruhiy salomatlik holatini ham ko’rsatadi.

Adlerning individual psixologiyasi ijtimoiy-psixologik yondashuvni rivojlanishiga turtki bo’ldi. Tadqiqotchi deyarli Freyd tomonidan taklif qilingan klassik psixoanalizdan uzoqlashdi va o’z nazariyasi bilan bugungi kungacha hukmronlik qilib kelayotgan gumanistik psixologiyaga asos yaratdi.

wikium.ru