Giperseptsiya: biz dunyoni ajdodlarimiz deb bilmaymiz

Audiovizual ma’lumotlarni uzatish uchun yangi kanallar (televizor va boshqalar) bizning hayotimizga kirib kelganida, ovoz, tasvir, harakat birlashdi. Va idrok oldingisiga qaraganda murakkablashdi.

Olimlar “idrok” atamasini anglashni to’xtatdilar. Shunday qilib, 1962 yilda yanada ko’p qirrali “gipertseptsiya” tushunchasi paydo bo’ldi.

Bu nima? Yaqinda buni bilib olasiz. Va birinchi navbatda, asosiy kontseptsiyani aniqlaymiz. Idrok – bu atrofdagi narsalar va hodisalarni aniqlashni va shu ma’lumotlarning inson tomonidan uning ongi doirasidagi tasvirga aylanishini o’z ichiga olgan bilim jarayoni.

Sezgi tashqi tarkibiy qismga ega – bizni o’rab turgan hamma narsa. Va ichki – bizning hayotiy tajribamiz, munosabatimiz, bilimimiz bor. Shuning uchun ham odamlar qancha bo’lsa, shuncha fikrlar, ya’ni idrok asosida baholashlar mavjud.

Bundan tashqari, tafakkur usuli axborotni uzatish usuli bilan belgilanadi. Va shunga o’xshash narsa.

Yozishdan oldin

Ibtidoiy odamlarda idrok u ko’rgan va eshitgan narsalarning ibtidoiy tahlili edi: hamma narsa xavfli (yo’lbars bilan uchrashuv), foydali (o’rmonning mazali sovg’alari) va neytralga bo’lingan. Aytgancha, ba’zida o’sha paytlarda ham yoqimli, masalan, yorqin gul yoki chiroyli quyosh botishi kabi qabul qilingan.

Albatta, u holda ota-bobolarimiz bularning hammasini so’z bilan ifodalashga qodir emaslar – idrok tuyg’ular darajasida edi. Ammo yozuv paydo bo’lganida, odamlar “kiruvchi ma’lumotlarni” bilvosita uzatishi va idrok etishi mumkin edi, ya’ni buning uchun ular joyida bo’lishlari shart emas edi.

Tipografiya davri

14-asrning 40-yillarida Gutenberg mashinasining paydo bo’lishi bilan ma’lumotni takrorlash imkoniyati paydo bo’ldi. Odamlar oldida idrokning yangi galaktikasi ochildi. Shu bilan birga, idrok hali ham chiziqli bo’lib qoldi: voqea – reaktsiya – xulosa va hk.

Elektr aloqa uskunalari

Radio, telefon, televidenie va tsivilizatsiyaning boshqa afzalliklari hayotimizga kirib kelganda, axborotni idrok etish va uzatish jarayonida haqiqiy inqilob sodir bo’ldi. Bularning barchasi tezligi elektr signalining tezligiga tenglashdi – u tezkor chaqmoq bo’ldi.

Innovatsion aloqa vositalari

21-asrda insoniyat dunyoni yangicha idrok etadi. Ammo, shu bilan birga, biz qisman oldindan yozilgan ma’lumotni qayta ishlash va idrok etish darajasiga qaytdik deb aytishimiz mumkin. Bu qanday, so’rayapsizmi?

Va hokazo. Bizning bilish jarayonimiz uzoqdagi “tosh” ajdodlarimiznikiga mutlaqo o’xshashdir: biz ob’ektlar va hodisalarni aniqlaymiz, bu ma’lumotlarni tushunamiz va ongda tasavvur hosil qilamiz. Shu bilan birga, biz Tinch okeanida tsunamini ko’rmayapmiz, ammo televizordagi yangiliklar yordamida uning qanday sodir bo’lganligini tushunamiz. Afrikalik savannada qanday qilib sher zebrani yirtib tashlaganini kuzatmayapmiz, ammo drondan olingan video bizga hamma narsani batafsil ko’rsatib beradi.

Ko’rish to’g’ridan-to’g’ri kuzatuvdan faqatgina tsunami yoki yirtqich hayvonga zarar etkazish xavfi yo’qligidan farq qiladi. Biroq, zamonaviy odamlarning bilim bazasi juda katta bo’lganligi sababli, biz birlashtirilgan so’z, tovush, tasvir, harakatni idrok etamiz va to’g’ri baholay olamiz va voqea to’g’risida to’g’ri xulosalar chiqaramiz, hatto minglab kilometr uzoqlikda ham.

Hozirgi kognitiv jarayonlar “global qishloq” ning kulgili kontseptsiyasi bilan tavsiflanadi: globallashuv biz hamma narsani qo’shni hovlida sodir bo’lgandek tezda bilib olishimizga olib keldi. Ammo qishloqdagi hayotdan farqli o’laroq, u yoki bu voqea to’g’risida bilishni xohlaysizmi yoki yo’qmi, o’zimiz hal qilamiz.

1962 yilda Ted Nilson “gipermatn” atamasini yaratdi – bu so’zlar, tasvirlar, video va audio materiallar to’plamini aniqlaydi. Axborotni qanday formatda olishni biz o’zimiz tanlaymiz. Va endi chiziqlilikdan xalos bo’lgan idrok “gipertseptsiya” deb nomlanadi.

Uning oqibatlaridan biri bu klip tafakkur deb atalmish, bugungi kunda yangi avlod “slaydlarda” o’ylaydi va akademik bilimlar bazasini o’zlashtira olmaydi, deb ayblanmoqda.

Biroq, in’ikos, chiziqli bo’lishidan qat’i nazar, odatdagi voqealar ketma-ketligidan keyingi fikrlarni kutish uchun vaqtni sarflamasdan shu daqiqada yashashga imkon beradi. Demak, giperspertseptsiya ham idrokdan, ham harakatdan ozoddir.

WIKIUM.RU