Hayotiy qadriyatlar nima?

Odamlar qaror qabul qiladilar va vaziyatlarga o’zlarining qadriyatlari orqali munosabatda bo’lishadi. Hayotiy qadriyatlar bizga qaror qabul qilishda yordam beradi, bizni rag’batlantiradi va bizni xursand qiladi.

Bizning hissiy farovonligimiz, ambitsiyamiz, motivatsiyamiz va umumiy baxtimiz asosiy qadriyatlarimizga asoslanadi. Qadriyatlarga amal qilsak, biz hayotdan qoniqish his qilamiz, lekin agar ular yo’q bo’lsa, o’zimizni yo’qolgandek his qilamiz. Shuning uchun biz uchun qadriyatlarimizni tan olish va hayotimizning barcha jabhalarida ularga amal qilish uchun harakat qilish juda muhimdir.

Nega bizga hayotiy qadriyatlar kerak?

Inson ongli va ongli mavjudot sifatida hayotning jismoniy, aqliy, ma’naviy va ijtimoiy sohalariga tegishli ma’lum qadriyatlarga intiladi. Ular insonning yaxlit rivojlanishiga va uning hayotiy intilishlarini amalga oshirishga imkon beradi. Qadriyatlar odamlarga va narsalarga bo’lgan munosabatimizni belgilaydi. Ular hissiy holatni aks ettiradi va o’zini o’zi qadrlashga ta’sir qiladi. Hayotiy qadriyatlar, ularning tizimi va ierarxiyasi masalasi inson psixikasi va xatti-harakatlarini tushunishga urinishlarning markaziy mavzusi, shuningdek, ko’plab ijtimoiy fanlar, shu jumladan psixologiyaning tadqiqot mavzusidir.

Shaxsning individual va ijtimoiy rivojlanishi jarayonida hayotiy qadriyatlarning funktsiyalariga quyidagilar kiradi:

• Ehtiyojlarni qondirishni tartibga solish. Qadriyatlar ehtiyojlarni va ularni qanday qondirishni belgilaydi – ular qaysi ehtiyojlarni va qanday tartibda qondirish kerakligini hal qilishda yordam beradi.
• Uzoq maqsadlar va ularni amalga oshirish usullarini tanlashga, ya’ni hayot rejalariga ta’sir qilish.
• Insonning o’zini o’zi qadrlashiga ta’sir qilish va uning harakatlari natijalarini baholash – uning yutuqlaridan qoniqish yoki norozilik.

Hayotiy qadriyatlarning ta’rifi

“Hayotiy qadriyatlar” tushunchasiga aniq ta’rif berish oson ish emas. Hayotiy qadriyatlar aksiologiyaning asosiy toifasini (qadriyatlar fani) ifodalashi umumiy qabul qilingan. Bu shaxs va jamiyat uchun muhim va qadrli bo‘lgan, istaklarga loyiq bo‘lgan, ijobiy tajriba bilan uyg‘unlashgan va ayni paytda inson intilishlari maqsadini ifodalovchi barcha narsadir. Oddiy qilib aytganda, qadriyat – bu istak ob’ekti, inson xohlagan narsasi va uning hayotining maqsadi.

Bizning qadriyatlar tizimimiz shaxsiyatimizni shakllantiradi. Qadriyatlar odamlarga va narsalarga munosabatni belgilaydi, hissiy holatga va o’zini o’zi qadrlashga ta’sir qiladi. Qadriyatlar, ularning hayotingizdagi ma’nosi va ierarxiya haqida o’ylash orqali siz o’zingizni, munosabatingiz va harakatlaringizni tushunishga yaqinlashasiz.

Qadriyatlar ierarxiyasi

Odamlar o’zlarining ehtiyojlari va qadriyatlari ierarxiyasini yaratadilar. Bir kishi o’zining farovonligini va u bilan bog’liq qadriyatlarni birinchi o’ringa qo’yadi. Boshqa odam uchun eng oliy qadriyat – bu oilaning farovonligi va farovonligi yoki, masalan, tabiat sirlarini bilish. Shaxsiy qadriyatlar tizimi hayot jarayonida o’zgarishlarga uchraydi.

Hayotiy qadriyatlar ularga ega bo’lganlarga shubhasiz shaxsiy foyda keltiradi:

• bizning baxtimiz va muvaffaqiyat tuyg’usimiz manbai bo’lgan hayotga ma’no bering;
• odamlar bilan munosabatlarda qo’llanma bo’lib xizmat qiladi va shaxslararo muloqotning muhim elementi hisoblanadi;
• to’g’ri qaror qabul qilishni osonlashtiradi;
• demoralizatsiya qiluvchi tashqi ta’sirlardan himoya qilish;
• ichki uyg’unlikni ta’minlash.

Inson hayoti qadriyatlarni amalga oshirish jarayonidir. Inson erkin shaxs sifatida qadriyatlarni o’zi tanlaydi, o’zi uchun nima muhimligini va maqsadini belgilaydi. U qabul qilgan qadriyatlar tizimi unga hayot mazmunini beradi.