Dotsotsializatsiya va sotsializatsiya nima?
Desotsializatsiya va resotsializatsiya bir xil hodisaning ikki tomonidir. Sotsiologiyada desotsializatsiya – bu shaxs ilgari o’rganilgan xatti-harakatlar normalari, turmush tarzi, ijtimoiy rollar va qadriyatlar tizimlarini yo’qotishi yoki ataylab tark etishi. Ijtimoiylashtirish – bu rivojlanishning bosqichi bo’lib, unda odam yangi xulq-atvor normalarini, ijtimoiy rollarni va qadriyatlarni o’rganadi.
Qayta ijtimoiylashtirish kimga kerak?
Resotsializatsiya – bu ijtimoiylashuvning natijasidir. Salbiy munosabat va qadriyatlar o’rnini ijobiy tomonlar egallaydi va yoshlar ularni tezroq singdirishga moyil.
Ikkilamchi ijtimoiylashuv ajralmas:
- sudlangan;
- mayda huquqbuzarlar;
- uzoq davom etgan kasallik tufayli jamiyatdan ajralib qolgan odamlar;
- giyohvandlik va alkogolga qaramlikdan aziyat chekish;
- jiddiy psixologik shikastlanishdan omon qolganlar – falokatlar, jangovar harakatlar.
Resotsializatsiya maqom o’zgartirilganda ham boshlanadi. Birgina misol – universitetga borish. Desotsializatsiya bu odatdagi kundaliklardan, ota-onalarning maktabga chaqiruvlaridan, o’qituvchi stulidagi tugmachalardan va o’quvchining hayotining boshqa qismlaridan voz kechishdir. Universitetga o’tish xatti-harakatlar va o’zaro munosabatlarning yangi me’yorlarini ishlab chiqish bilan bog’liq – yotoqxonadagi mahalla, ma’lum bir mavzuni qayta o’qish, o’qish va ishlashni birlashtirish masalalarini mustaqil ravishda hal qilish.
Qayta ijtimoiylashtirish qanday amalga oshiriladi?
Ikkilamchi ijtimoiylashuv hayot davomida yuz beradi. De-va ijtimoiylashuvning birinchi tsikllari bolaligidanoq oilada kuzatilishi mumkin. Ammo, agar uyda mikroiqlim qulay bo’lsa, sotsializatsiya juda aniq bo’lmaydi, chunki bolaga o’rnak modellarini tubdan o’zgartirishga hojat yo’q. Istisno – bu noto’g’ri ishlaydigan oilalarda o’sgan yoki ota-onasi bilan ajrashgan bolalar.
Birinchi ochiq ijtimoiylashish ta’limga bog’liq. Uning sifati o’qituvchilarning malakasiga, ularning mas’uliyatiga, o’quv jarayoni sodir bo’ladigan sharoitlarga va boshqa ko’plab omillarga bog’liq. Ijtimoiylashuvning boshqa muhim bosqichlari nikoh, bolalar tug’ilishi, kasbning o’zgarishi (qayta profillash) bilan bog’liq.
Qayta ijtimoiylashtirishga kim yordam beradi?
Tabiiy sotsializatsiya holatlaridan tashqari, odamning ijtimoiy-ijtimoiy rivojlanish yo’lini tutishi bilan bog’liq tsikllar ham mavjud.
Bunday vaziyatda ijtimoiy nazoratni amalga oshiradigan muassasalar ijobiy ustki tuzilmalarni tiklashga yordam beradi. Bu jarayonda vayron qiluvchi xatti-harakatlar normalari yo’q qilinadi va ijobiy me’yorlar singdiriladi.
Ijtimoiylashtirish jarayoni quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- ota-onalar;
- o’qituvchilar;
- psixologlar;
- tuzatish koloniyalari;
- o’quv va mehnat muassasalari.
Muntazam ijtimoiylashuv kampaniyalari ijobiy xulq-atvor normalarini tiklashga yordam berganlarning erkinligini cheklamagan holda amalga oshiriladi. Istisno – bu shaxs tomonidan ijtimoiy xavfli qilmishlarni sodir etish holatlari.
Manba: blog.wikium.ru
