Mas’uliyatni o’rganish

Bizning zamonamiz uchun dolzarb bo’lgan ta’lim uchun javobgarlik mavzusini ko’tarmoqchiman. Ko’pincha, yaxshi niyatli ota-onalar bolaning ta’lim jarayoniga shunchalik jalb qilinadiki, ular deyarli u uchun o’rganadilar. Ular uy vazifalarini kuzatib boradilar va tekshiradilar, hatto ba’zida uni bajaradilar, portfelni yig’adilar va hokazo.

 Ko’pgina ota-onalar, ayniqsa haddan tashqari nazorat ostida bo’lganlar, barcha bolalar tabiatan dangasa, mas’uliyatsiz va faqat qanday qilib zavq olishni o’ylashadi, degan xavotirga ega. Bolalarning aksariyati biznes bilan shug’ullanishga tayyor, uni dam olish bilan oqilona birlashtirib, muvaffaqiyatli bo’lishni istaydilar, konsentratsiya bilan ishlashni va o’qishni bilishadi, agar bu ularning biznesi ekanligini, bu ularning nazorati va nazorati ostida ekanligini tushunsalar. Qachonki ularning barcha g’alabalari, xatolari va mag’lubiyatlari ham ularga tegishli. Bolalar o’zlari uyushtirishi mumkin bo’lgan, natijada ular ta’sir qilishi mumkin bo’lgan, o’z vaqtlari va kuchlarini ajratadigan tadbirlarga osonroq va tezroq javob berishadi.

Bizning zamonaviy maktablarda o’qish bu oson emas, ammo amalga oshiriladigan mashg’ulot, bu bolalar o’zlari engish imkoniyatiga ega. Albatta, agar ota-onada haddan tashqari ambitsiyalar bo’lmasa va bola ta’lim qobiliyatlari uning imkoniyatlaridan yuqori bo’lgan joyga yuborilmasa. Bola avval o’rganishni o’rganishi uchun, so’ngra maktab dasturini osonlikcha, mustaqil ravishda va iloji boricha muvaffaqiyatli tushunishi uchun tayyor bo’lish kerak.

Hozir biz e’tiborsiz, taqiqlangan, yig’ilmagan bolalarni tez-tez kuzatib boramiz, chunki maktabgacha yoshida ular o’zlarini boshqarishni o’rganmaganlar. Ular uchun juda ko’p ishlar qilindi va qaror qilindi, ular chegaralarni belgilamadilar yoki hamma narsadan himoyalanishdi va boshidan oxirigacha ishni o’zlari bajarish imkoniyati yo’q edi.

Ko’pgina ota-onalar bolaning maktabda qanchalik muvaffaqiyatli bo’lishiga ishonishadi, keyinchalik uning hayoti shunchalik baxtli va farovon bo’ladi. Bunda haqiqat bor, ammo barchasi hammasi emas. Axir u nafaqat fanlardan qanday baholarga ega bo’lishi, balki maktabni tugatgandan so’ng qanday ko’nikma, ko’nikma va hissiyotlarga ega bo’lishi ham muhimdir. Agar bola maktabga borayotganda asosan taranglik, stress, qo’rquvda bo’lsa, agar u o’zini tez-tez tanqid qilinsa, muvaffaqiyatsiz deb hisoblasa, agar u o’qishni doimiy majburlash kabi tuyg’uga ega bo’lsa, u buni yomon ko’radi. Keyin maktabda o’qishni tugatgandan so’ng, unga o’qishni yaxshi ko’rish qiyin bo’ladi. U hayotida bu jarayonni tezda tugatishga harakat qiladi va hech qachon unga qaytmaydi. Ko’pgina bolalar musiqa maktabini tugatgandan so’ng yana pianinoni hech qachon ochmaydilar, ular o’qishga nafratlanishadi, chunki ular majbur bo’lishdi,

Shunday qonun mavjudki, tashqi nazorat qancha ko’p bo’lsa, shunchalik ichki bo’ladi. Ota-onalar tobora ko’proq nazoratni o’z qo’llariga olishmoqda, shuning uchun bola kamroq va kamroq nazoratga ega. Ular tobora ko’proq ota-ona irodasini unga namoyon qilmoqdalar va u o’zi ham borgan sari kamroq bo’lib qoladi. Ko’proq o’qitish va baholash ularning biznesiga aylanadi, shunchalik kam. Bundan tashqari, u ularning bosimiga doimiy va kuchli qarshilik ko’rsatadi. Qarshilik passiv bo’lishi mumkin va dangasalikka, hojatxonaga cheksiz sayohatlarga, ichkilikka, o’ynashga, tush ko’rishga o’xshaydi. Yoki injiqlik, g’azab, janjal, devamsızlık, nizolar shaklida yanada faolroq. Siz qanchalik ko’p bossangiz, shunchalik ko’proq qarshilik ko’rsatasiz.

Bunday holatda, ota-onalar bolaga barmog’ini ko’rsatib, uni dangasa, gouging, bezorilik va h.k. Asta-sekin, bolada kuchi va kuchi eta olmaydigan narsaga dosh berishga intilish kamroq bo’ladi. Chunki tashqi hushyorlik bilan u biron bir narsani qilish motivini yo’qotadi va ko’p energiya qarshilikka ketadi.

Nima qilsa bo’ladi? Bolaga o’rganish motivini shakllantirishga qanday yordam berish kerak, agar u hali u erda bo’lmasa va undan mahrum qilmasa, agar u allaqachon mavjud bo’lsa.

Agar bola o’jarlik bilan o’rganishni istamasa, kattalar qadriyatlariga murojaat qilish orqali uning ongiga murojaat qilish (masalan, qashshoqlik yoki past darajadagi qo’rqitish) mantiqiy emas. Siz darhol “imtiyoz” va imtiyozlar bilan “jozibador” bo’lishingiz mumkin (lekin faqat dastlabki bosqichda), ayniqsa yosh va o’rta maktab o’quvchisi. Ular hamma uchun individualdir, siz ularni juda ehtiyotkorlik bilan tanlashingiz kerak. Masalan: agar odamlardan foydalanishga moyil bo’lgan “ishbilarmon”, “merkantil” bolaga moddiy mukofotlar taqdim etilsa, unda kinizm va moddiy qadriyatlardan boshqa qadriyatlarni rad etish mumkin. Bunday bolani qo’shma yurish, kino, xohlagan joyiga ekskursiya, itoatsizlik kuni, “siz xo’jayinsiz” o’yini bilan mukofotlash yaxshidir. Agar bola, aksincha, juda romantik bo’lsa, haqiqiy hayotdan ajralib qolsa, ehtimol

Agar siz bolaning o’zini ustidan tobora ortib borayotgan nazoratining har bir qadamini, uning har bir kichik yutug’ini qayd etsangiz, muvaffaqiyatsizlikka tabassum va tanbeh bilan emas, balki nima uchun bunday bo’lganini tushunishga urinib ko’rsangiz.

Bolaning fikrlari va his-tuyg’ularini diqqat bilan tinglang. Agar farzandingiz siz bilan o’z tajribalarini baham ko’rsa, o’zi haqida, o’zi uchun muhim bo’lgan voqealar haqida gapirsa, uni tinglashga vaqt ajrating. Qiyin paytlarda qo’llab-quvvatlash, qabul qilish va tanqidiy bo’lmagan munosabatlar bolalar uchun juda muhimdir, ular o’zlarini ko’proq himoyalangan his qilishadi, tashvishlarga kamroq energiya sarflanadi, tashvish qo’rquvlari – ko’proq o’qish uchun.

Bolani hamma narsani oxirigacha tugatishga o’rgatishga harakat qiling. Agar bolangiz charchaganligi yoki multfilm tomosha qilmoqchi bo’lganligi sababli tugallanmagan ishni tashlasa, unga taqiq qo’ymang. Shu bilan birga, u bilan tugallanmagan narsaning qanday tugashi mumkinligini muhokama qilish kerak, bolaning idrok etishi uchun tushunarli, sodda misol keltiring (onasi kechki ovqatni tayyorladi, oxirigacha tugatmadi, pishirishni tashladi va ketdi qiziqarli filmni tomosha qilish uchun, natijada butun oila kechqurun och qoldi).

Bolaga ayting-chi, unga muammoni hal qilishda yordam berishga doim tayyormiz va agar u sizga murojaat qilgan bo’lsa, albatta vaqt ajratib oling, uni hal qilishga yordam bering – unga o’zi o’ylab ko’rishga vaqt ajrating, qaerda ekanligini aniqlang aniq yordam kerak, farazni taklif qilishni taklif qiling, u siz bilan bu haqda o’ylab ko’rsin …

Bolangizni bezovta qilmang. Yaxshi tadqiqotlar qo’rquvga qurilgan paytlar bor. Jazolashdan qo’rqish, kelajakdan qo’rqish, ota-onaning roziligi va sevgisidan mahrum bo’lish qo’rquvi haqida. Qo’rquv motivatsiyasi juda yaxshi ishlaydi. Hayotdan qo’rqib tarbiyalanganlar mustaqil harakat qilish qobiliyatini yo’qotadilar. Sizning qizingiz yoki o’g’lingiz uchun yaxshi o’qiyotganim bilan maqtanish juda qimmatmi?

Bolalar ba’zida, aksincha, o’zlarining o’qishlari bilan buni ortiqcha qilishlari haqida bir oz to’xtalib o’tsam. Kattalarning istaklarini qondirish istagi, yaxshi bo’lish istagi bolalikdan shunday ulkan manbani olib qo’yadiki, ular kasal bo’lib qolishadi va maktabni tugatgandan so’ng ular chindan ham dam olishni xohlashadi. Ayniqsa, maktabda sinab ko’rish qizlar uchundir, ular uchun tabiat ham, an’anaviy tarbiya ham o’qituvchilar va ota-onalarni o’z ichiga oladigan ehtiyojni tug’diradi. Kattalar, albatta, bunga mukofotlar bilan munosabatda bo’lishadi (oila g’ururi, maktab g’ururi), ularni ta’lim yutuqlari uchun yanada rag’batlantiradi, tanasi yoki ruhiyati ishlamay qolganda tashvishlana boshlaydi.

Shunday qilib, o’qishni dam olish, qiziqarli, voqealar bilan birlashtiring. Bola o’zi uchun biror narsa qilishiga amin bo’lsin – zavq uchun bu juda zukko, kuch beradi va o’rganish uchun bu juda zarur.

Farzandlaringiz bilan nafaqat qabul qiling, tushunasiz, balki shu bilan birga siz rioya qilgan qoidalarni etkaza olasiz va bolada u yashashi, rivojlanishi, sevishi va boshqalar uchun aniq chegaralar o’rnatishingiz mumkin.

Manba:b17.ru