Hayoting o’z qo’lingda

Sochlari quyosh kabi porlaydi, ko’zlari chaqmoq chaqadi, yurishi yengil va tezkor, ovozi bahor havosiga quyilgan shirin asal kabi chaqiradi. Bizning erkaklarimiz boshlari, yaqinda shu qadar aqlli va biznes jarayonlarini optimallashtirish va aktsiyalar paketini diversifikatsiya qilish bilan to’liq shug’ullangan, u bilan uchrashganda to’satdan darhol bo’shashib qoladi va go’yo ko’rinmas ip bilan bog’lanib qolgandek, o’zlaridan orqaga qaytadi. Biz u haqida afsona va latifalarni to’qib chiqamiz, hikoyalar aytib beramiz va hech qanday tinmaymiz, go’yo uning borligi bizni qiynaydi va bizning chuqur e’tiqodimizga tahdid soladi. U sochli va chiroyli kim – baxt haqidagi ichki orzuning timsoli yoki mantiq va aqlni jasorat bilan masxara qilishmi?

” O’zingizga xotin tanlayotganda, agar u sariq sochli bo’lmasa, u qanday ko’rinishini tasavvur qilishga harakat qiling

.” Leonard Levinson

Har doim, turli xil xalqlar orasida, sochlar bilan bog’liq ko’plab afsonalar va sirli g’oyalar mavjud edi. Ular nafaqat tabiat tomonidan berilgan bezak, balki maxsus kuch va omadning sirli ombori ekanligiga ishonishgan. Shunday qilib, tushida qirib tashlanganidan keyin kuchini va daxlsizligini yo’qotgan Samson qahramon haqidagi mashhur afsona va dunyoning aksariyat xalqlaridan shunga o’xshash ko’plab hikoyalar. Xuddi shu tabiat va odatdagidek bosh terisini, ya’ni sochlarni, dushmanlarni olib tashlash va ularni siz bilan olib yurish – mag’lubiyatga uchragan dushmanning kuchi uning sochining yangi egasiga o’tadi deb taxmin qilingan. Xuddi shu tarzda, ko’plab qadimiy urf-odatlardagi hindistonlik yogislar, zohidlar va ruhiy izlovchilar, ularni o’ylash yillarida to’plangan donolik va sehrli kuchlarini saqlab, ularni kesishdan bosh tortdilar. Aksincha, soqol – monastirizmni qabul qilganda,

Bu xuddi shu kelib chiqish va ko’plab zamonaviy ayollarda paydo bo’ladigan obsesif istak, hayotda yangi bosqichni boshlash vaqti kelganida yoki sochlar bilan birga sobiq sherikning xotiralaridan xalos bo’lish uchun har qanday vaqtda sochni qirqish yoki bo’yash. Ko’pincha uzun sochlar yoki ma’lum bir soch turmagi ijtimoiy maqomni ko’rsatmoqda. Bundan tashqari, agar Rim patritsiyalari qisqa sartaroshlik bilan ajralib tursalar, unda forslar va xitoylar orasida ular qul maqomini ta’kidladilar va zodagonlarning belgisi uzun sochlar, beliga qadar, ko’pincha to’qilgan. Biroq, barcha madaniy farqlarga qaramay, zamonaviy tsivilizatsiyamizga xos bo’lgan chiroyli oq sochlarni olib yuruvchilarga nisbatan bunday g’alati munosabatni hech qaerda uchratmaymiz. Go’yo ularning nurlari quyosh nurlari singari to’satdan bizni ko’r qilib qo’ydi va biz hech qanday tinchlana olmaymiz, toki tirnash xususiyati manbaidan u yoki bu tarzda xalos bo’lmagunimizcha, endi ularni haddan tashqari hayrat bilan, endi kostik kinoya bilan xafa qilib, ularni o’zimizdan ajratishga harakat qilamiz. Ehtimol, biz qadimgi hindular singari, ularning boshlarini olib tashlamoqchimiz va ular bilan ov kamarlarimizni bezashni xohlaymiz! Nega ular bizni shunchalik hayajonlantiradi, ajralib turadi, o’ziga jalb qiladi va bezovta qiladi?

Har kuni sarg’ish sochlar va ular haqida yangi hazil va latifalar, hikoyalar, filmlar va teledasturlar, “butun dunyoga allaqachon ma’lum bo’lgan” intellektual qobiliyatlar “kabi ko’rinadi. Yer sayyorasidagi tirik mavjudotlarning son-sanoqsiz turlari va ranglarining xilma-xilligi orasida hech kim bunday e’tiborni jalb qilmagan va bunday stereotipik reaktsiyaga sabab bo’lmagan. Qizig’i shundaki, biz jiddiy, oqilona va xurofotga ega bo’lmagan odamlar bu bema’nilikka jiddiy ahamiyat berayotgandek tuyulamiz. Uzoq vaqt davomida boshqa irqlar va xalqlarning xayoliy pastligi haqida munozaralar o’tmishda saqlanib qolgan, oddiy jamiyatda birovning terisi rangiga yoki ko’zning kesilishiga kulish shunchaki odobsizlik, ammo har bir o’zini hurmat qiladigan kishi ochiq sochli go’zallarning ongining tiniqligi va aql-idrokining chuqurligi ustida yurishni o’z burchim deb bilaman. Aytgancha, nima uchun aynan go’zallar – lekin sariq go’zallar haqida nima deyish mumkin, Biz blondalar haqida hazil va latifalarni eshitmaymiz! Axir ularning atrofida juda oz emas – vikinglar va qadimgi ruslarning sochli avlodlari! Ko’rinib turibdiki, qandaydir sirli tarzda, sochlarning qorong’iligi va aqlning kuchi o’rtasidagi to’g’ridan-to’g’ri bog’liqlik faqat ayollarga tegishli bo’lib, erkaklarni chetlab o’tdi. Tabiat sirlari va boshqalar! Buni ilm-fan bilan hal qilish vaqti keldi.

Axir, bundan 100 yil muqaddam zamonaviy siyosiy jihatdan to’g’ri bo’lgan evropaliklarning ajdodlari oq tanlilarning ustunligiga ishonishgan va hatto boshqa millat vakillari ruhi borligi yoki yo’qligi to’g’risida ilmiy tortishuvlar olib borganlaridan beri 5 asr o’tmagan. umuman hayvonlar bilan o’xshash va faqat g’alati injiqliklari bilan odamlar tashqi ko’rinishiga o’xshashdir. Ular hatto nizoni hal qilish uchun maxsus cherkov kengashini yig’dilar. Kichkina marj bilan ovoz berib, ular ham odamlar ekanligi va ularning ruhi borligi haqida qaror qabul qilindi – garchi ular vaziyatni aniqlashtirish uchun ko’p mehnat qilishlari kerak edi. Keyin ko’p dono olimlar turli irqlarning bir nechta vakillarini olib kelishdi, albatta ularning xohish-istaklarini so’ramasdan va ularni qochib ketmasliklari uchun kataklarda ushlab turishdi, ular ustida o’zlarining qiziqishini qondirish uchun turli xil kulgili tajribalar uyushtirdilar. Ehtimol, biz ham buni qilishimiz vaqti keldi!?

Va nihoyat, savolni hal qilish uchun – bizning sariq qiz do’stlarimiz aql-idrokka egami yoki tasodifan ular odamlarga juda o’xshashmi? Albatta, qiziqarli! Biz Fanlar akademiyasida komissiya tuzamiz, yanada chiroyli sarg’ish sochlarni keltiramiz, o’zimizni qafaslarga qamab qo’yamiz va sinovlar va hiyla-nayrang tajribalarni boshlaymiz – bu ularning aqli haqida haqiqat va biz bilib olamiz, ammo yo’q – shuning uchun biz kulgidan zavq olamiz yurak! Qiziqroq savol bo’lsa-da – eng go’zal ayollarning xayoliy ahmoqligidan biz uchun bu juda qiziq nima?!

Nega biz o’zimiz uchun birovning pastligi haqidagi bu ajoyib afsonalarni yaratmoqdamiz? Axir jiddiy ravishda, agar terining, ko’zning va sochning rangi qat’iy belgilangan qonunlar asosida irsiy meros qilib olingan bo’lsa, unda aql, belgi tuzilishi, shaxsiy xususiyatlar haqida gapirmaslik uchun siz genetik yoki psixolog bo’lishingiz shart emas. ichki dunyoning yashirin chuqurliklari – bu doimiy ravishda yangilanib turadigan eng murakkab va oldindan aytib bo’lmaydigan dinamik tizim bo’lib, uning shakllanishi va rivojlanishiga millionlab omillar birikmasi ta’sir qiladi, ularning aksariyati to’g’ridan-to’g’ri kuzatish uchungina emas , lekin ko’p jihatdan zamonaviy ilm-fan uchun umuman noma’lum. Bundan tashqari, bu erda irsiyat ko’pchilikning bittasi va hech qanday holatda asosiy element emas.

Xo’sh, fotosuratlarga oid g’alati xayollarimiz biz uchun qanday rol o’ynaydi, biz ularni shu qadar ushlab turamiz va ular qayerdan kelib chiqqan?

Ajablanarlisi shundaki, sariq ayollarning taniqli tor dunyoqarashi haqidagi afsona juda yosh – u atigi 40 yoshda! Bizning bobolarimiz va buvilarimiz yoshligida bu kabi narsalar haqida tasavvurga ega emas edilar, garchi ular hazil va masxara qilish uchun o’zlarining sevimli maqsadlariga ega edilar. O’sha paytda, 60-yillarda, millionlab odamlar ko’z o’ngida sariq sochni eng yaxshi narsalarning ramzi va timsoliga aylantirgan narsa nima bo’ldi, yumshoq qilib aytganda, intellektual fazilatlar?

Men zamonaviy afsonalar yaratishda, Gollivudda va ayniqsa Merilin Monro bilan mashhur filmlarda bir necha bor sodir bo’lganidek, harakat qildim – aynan u ekranda chiroyli sariq ahmoqning obrazini aks ettirgan va shu qadar muvaffaqiyatli bo’lganki uni zamondoshlar va ularning avlodlari ongida abadiy muhrladi. Nafaqat uning o’zi bunday bo’lganligi, balki o’sha paytdagi rejissyorlar va ssenariy mualliflari tomonidan qo’yilgan maqsadlar umuman boshqacha bo’lganligi kulgili. Ko’pincha sodir bo’lganidek, sodir bo’lgan narsa shunchaki tasodifiy yon mahsulotdir. Bu qanday sodir bo’ldi va bu odamlar haqiqatan ham tomoshabinga nimani ko’rsatishni xohlashdi?

Qadimgi Gollivud G’arbliklarini tomosha qilib, siz syujetga rioya qilmasdan qahramonlarni yovuz odamlardan osongina ajrata olasiz. Bu uzoq vaqtdan beri hazil va parodiyalar uchun sabab bo’lib kelgan, ammo Yaxshi bolalar faqat oq shapka va yengil kiyimda, yomon odamlar esa qora shapka va quyuqroq kiyimlarda yurishadi. Bu madaniy klişe – ammo mast kimni kimligini aralashtirib bo’lmaydi. Shunga ko’ra, deyarli barcha filmlarda, odatda, kovboy shlyapalarini kiymagan ayol belgilar, sochlarning rangi bilan ajralib turardi. Yaxshilari sariq sochlar, yomonlari qoramag’izlar. Va har doimgidek, ular bu haqda birinchi bo’lib emas, balki asrlar tubidan kelib chiqqan an’anani davom ettirdilar. O’rta asr san’atida ham chiroyli ayol oq libosli fotosini, yovuz jodugar esa qora tanli qoramag’iz. Qahramon – oq zirhli oq sochli ritsar, uning ayyor dushmani – qora tanli motam ritsar. Ushbu mavzu butun Uyg’onish davri, barokko, klassitsizm, modernizm uslubi va deyarli bizning kunlarimizga qadar o’zlarining to’satdan siyosiy to’g’riligi va rollarning o’zgarishi bilan kechadi. Agar siz asrlar qa’riga kirsangiz, oq rang har doim ruhoniylar, hukmdorlar va oqsoqollarning kiyim-kechaklari rangidir, yosh qizlarning pokligini ta’kidlab, haqiqat, kuch, adolat va aqlni ramziy qildi. Qora rang esa zulmat, o’lim, yolg’on va yovuzlikning rangi edi. Ushbu tasvirning izlari zamonaviy tilimizda ham mavjud. Oq va qora sehr, hayotdagi engil va qora chiziqlar, engil va qorong’u fikrlar va hissiyotlar – siz abadiy davom etishingiz mumkin. Rangning bunday qat’iy qat’iy ma’nosi ixtiro qilingan odam emas, balki chuqur psixologiya nuqtai nazaridan tabiiy tabiiy ritmlarning o’zgarishi va shunga mos ravishda psixoemotsional holatning o’zgarishi bilan bevosita bog’liqdir. Qora rang tunning rangi. Bu bizning bolaligimiz va dastlabki qo’rquvimiz bilan ong osti uyushmalarini uyg’otadi. Tunning qorong’uligi har qanday vaqtda bizni tepishga tayyor bo’lgan xavfni, ko’rinmas yirtqichlarni yoki jinlarni yashiradi. Qora qo’rqinchli. Oq rang kunning rangidir. Ochiq kunda quyosh nurlari ostida tun bo’yi qo’rquvlar ertalabki tuman singari yo’q bo’lib ketadi, biz dunyoni barcha go’zallik va xilma-xillikda ko’ramiz, kuch-quvvat kuchayib, harakat qilishni xohlaymiz. Oq rang hayotni olib keladi va uni aniq va tushunarli qiladi. Bu yaxshilikning rangi. biz kuch-quvvat kuchayib, harakat qilishni xohlaymiz. Oq rang hayotni olib keladi va uni aniq va tushunarli qiladi. Bu yaxshilikning rangi. biz kuch-quvvat kuchayib, harakat qilishni xohlaymiz. Oq rang hayotni olib keladi va uni aniq va tushunarli qiladi. Bu yaxshilikning rangi.

Oq rang o’limning rangi bo’lgan yapon tilidagi kabi bir necha madaniyatlarda ham bu uning salbiy ma’nosi bilan emas, aksincha yaponlarning o’zlarining o’limiga nisbatan butunlay boshqacha munosabat bilan bog’liq …

Endi asrlar qa’ridan va 60-yillardagi Gollivudga bo’lgan ong osti chuqurligidan qaytib, kinematografiya shunchalik kuchli ramziy ma’nolardan foydalanmasdan ilojsiz ekanligi ayon bo’ladi. Savol tug’iladi, uning filmlarining sarg’ish qahramonlari qanday ijobiy obrazni aks ettirgan? Tabiiyki, mualliflarning niyatiga ko’ra, ular o’z mahsulotlarining asosiy iste’molchisi – oq tanli, konservativ fikrlaydigan o’rta sinf odamlarining fikri va xayollariga to’la mos kelishi kerak edi. ularning rus hamkasblarining avlodi. O’shanda ular 60 yoshdan keyin qanday ayolni orzu qilar edilar, yonlarida kimni ko’rishni xohlashdi? Javob oddiy va azaldan ma’lum bo’lgan: ularning orzularidagi ayol – bu o’yinchoq, o’lja, “haqiqiy odam” hayotini bezatuvchi aksessuar, chiroyli gaplashadigan mebel. Uyga to’liq bag’ishlangan itoatkor va qaram uy bekasi, oila va er, uning har qanday so’zlarini hayrat va qo’rquv bilan tinglaydilar. Va, albatta, ahmoq – u qayerda erkaklarga g’amxo’rlik qiladi! U yoshligida – hayotining butun mazmuni: boy va muvaffaqiyatli Rabbiyni topish, u umrbod boqish evaziga erkinligini sotib yuboradi. Axir, faqat shunday odamning yonida o’zini o’zini past darajadagi qiynoqqa solgan va o’ziga ishonmaydigan hayotning xo’jayini his qilishi mumkin, u shunday orzu qiladi va buni o’sha yillardagi Gollivud filmlari qahramonlari obrazida olgan. Albatta u sariq sochli! Salbiy qahramon – bu qoramag’iz, unga mutlaqo zid. Mustaqil, aqlli va qat’iyatli, o’z hayoti va martabasini barpo etish – bir so’z bilan aytganda, erkak uchun dahshatli tush! Qanday qilib u, bechora, bundaylar orasida yashashi mumkin, axir ular uni sharaflar bilan va hech qanday hurmat qilmasdan eyishadi. Itoatsiz ahmoq atrofida Tolya ishi. uning har qanday so’zlarini hayrat va qo’rquv bilan tinglash. Va, albatta, ahmoq – u qayerda erkaklarga g’amxo’rlik qiladi! U yoshligida – bu uning hayotining butun mazmuni: boy va muvaffaqiyatli Rabbiyni topish, u umrbod boqish evaziga erkinligini sotib yuboradi. Axir, faqat shunday odamning yonida o’zini o’zini past darajadagi qiynoqqa solgan va o’ziga ishonmaydigan hayot xo’jayini his qilishi mumkin, u shunday orzu qiladi va u buni o’sha yillardagi Gollivud filmlari qahramonlari qiyofasida olgan. Albatta u sariq sochli! Salbiy qahramon – bu qoramag’iz, unga mutlaqo zid. Mustaqil, aqlli va qat’iyatli, o’z hayoti va martabasini barpo etish – bir so’z bilan aytganda, erkak uchun dahshatli tush! Qanday qilib u, bechora, bundaylar orasida yashashi mumkin, axir ular uni jabduqlar bilan iste’mol qiladilar va hech qanday hurmat qilmasdan. Itoatsiz ahmoq atrofida Tolya ishi. uning har qanday so’zlarini hayrat va qo’rquv bilan tinglash. Va, albatta, ahmoq – u qayerda erkaklarga g’amxo’rlik qiladi! U yoshligida – hayotining butun mazmuni: boy va muvaffaqiyatli Rabbiyni topish, u umrbod boqish evaziga erkinligini sotib yuboradi. Axir, faqat shunday odamning yonida o’zini o’zini past darajadagi qiynoqqa solgan va o’ziga ishonmaydigan hayot xo’jayini his qilishi mumkin, u shunday orzu qiladi va u buni o’sha yillardagi Gollivud filmlari qahramonlari qiyofasida olgan. Albatta u sariq sochli! Salbiy qahramon – bu qoramag’iz, unga mutlaqo zid. Mustaqil, aqlli va qat’iyatli, o’z hayoti va martabasini barpo etish – bir so’z bilan aytganda, erkak uchun dahshatli tush! Qanday qilib u, bechora, bundaylar orasida yashashi mumkin, axir ular uni jabduqlar bilan iste’mol qiladilar va hech qanday hurmat qilmasdan. Itoatsiz ahmoq atrofida Tolya ishi.

O’shandan beri dunyoda juda ko’p narsa o’zgardi, jumladan, ayollarning jamiyatdagi o’rni haqidagi qarashlar va endi biz o’sha eski filmlarni tomosha qilganimizda, ularning go’zal, ammo umuman bo’sh qahramonlari zavq emas, balki tabassum va nafratni uyg’otmoqda. Ehtimol, qayg’u kuchlilarning birlashmasi – tengdoshlar ittifoqi, aql va o’zaro hurmat xorlik va hukmronlikdan ko’ra qanchalik yaxshi ekanini, mustaqillik va erkinlik esa katta maoshli qullik ekanligini tushunmaydigan erkaklar va ayollar haqida.

Ushbu g’alati hikoyaning yana bir jihati bor. Mifning qat’iyatliligi. Uning ehtiyoji va talabi. Zaiflarni masxara qilishni istamasligimiz. Bu odamlarning aybi emas – shunchaki chindan ham kuchli odam o’zini zaiflar hisobiga tasdiqlashiga hojat yo’q, aqlli odamga o’zining intellektual ustunligini namoyish qilish uchun ahmoq kerak emas, boshqalarning ahmoqligi ham kerak emas uni kuldirish, lekin uni xafa qiladi. Biroq, ularning ozi bor, keyin biz xayoliy ahmoqligi bilan bizning ongimiz, zaifligimiz – kuchimiz, kamchiliklarimiz – qadr-qimmatimizni ta’kidlaydigan kishini topamiz. Jamiyat o’zining barcha gunohlari va kamchiliklari, go’yo ramziy ma’noda o’zini ulardan ozod qiladi, deb atagan holda, ma’lum bir ijtimoiy yoki milliy guruhni ajratib ko’rsatish odati, bularning barchasini o’zi inkor etish dunyo kabi eski. Axir, kimdir yonimizda yomon bo’lsa, demak, biz yaxshi ekanmiz. Agar blondalar bo’lmasa, ular boshqalarni topishadi. Qiziq, hisoblab chiqqan olimlar haqmi? irqlar va xalqlarning aralashishi natijasida 2 avloddan keyin haqiqiy blondalar butunlay yo’q bo’lib ketadi – biz kimga kulamiz? Yoki donoroqmi?

Manba:b17.ru