Kompyuter modeli inson xotirasi qanday ishlashini yaxshiroq tushunishga yordam berdi
Bizning miyamiz juda g’alati tartibga solingan neyronlar tarmog’i bo’lib, ular shu qadar murakkab tuzilmalarni hosil qiladiki, shifokorlar shu kungacha ularning qanday ishlashini oxirigacha aniqlamadilar. Ammo olimlar tushkunlikka tushmaydilar va yaqinda Yaponiyalik mutaxassislarning sa’y-harakatlari tufayli biz inson xotirasi haqida bir oz ko’proq ma’lumotga ega bo’ldik. Buning ustiga olimlarga bizning markaziy asab tizimimiz faoliyatini juda aniq takrorlaydigan maxsus kompyuter modeli yordam berdi.
Bizning miyamiz juda murakkab mexanizm
Kompyuter Miyaning Tuzilishini Tushunishga Qanday Yordam Berdi
Science Daily nashrining yozishicha, Okinava ilmiy-texnika instituti va RIKEN tadqiqot markazi olimlari guruhi miya faoliyatini simulyatsiya qilish uchun sun’iy neyron tarmog’ini yaratdi. Avvalo, ular assotsiativ xotiraning qanday ishlashiga qiziqishdi. Assotsiativ xotira – bu bog’lanmagan elementlarni bog’lash va ularni xotirada birlashtirish qobiliyati. Jamoa “xotirada paydo bo’ladigan jarayonlarni” simulyatsiya qilish uchun ketma-ket ma’lumot naqshlaridan foydalangan va mashina naqshlarni bir-biriga o’xshash bo’lmagan taqdirda ham eslab qolish imkoniyatiga ega ekanligini aniqlagan. Shu bilan birga, axborot shablonlari bir sohadan boshqasiga “o’tmagan”. Ular o’rtasida yangi rishta shakllanayotgan edi.
Ushbu oddiy model bizni miyaning ketma-ket va ketma-ket tartibda taqdim etilgan ma’lumotlarni qanday ishlashini ko’rsatadi, deb tushuntiradi loyiha rahbarlaridan biri professor Tomoki Fukai. Kompyuterlar bilan neyronlarni modellashtirish orqali biz xotirani qayta ishlash o’z ongimizda qanday sodir bo’lishini tushunishni boshlashimiz mumkin.
Xotirani shakllantirish tamoyillaridan biri shundaki, birgalikda ishlaydigan hujayralar bir-biri bilan bog’lanishni hosil qiladi va vaqt o’tishi bilan sinxronlashadi. Oddiy misol – musiqa asboblarida o’ynashni o’rganish. Dastlab biz uchun bu barcha akkordlar va notalarga ko’nikish qiyin, ammo vaqt o’tishi bilan miyaning barcha tizimlari sinxronlashtiriladi va biz foydalanish haqida o’ylamagan mahoratga ega bo’lamiz. Hamma narsa “o’z-o’zidan” sodir bo’ladi. Yana bir sodda misol – gapirish, yozish yoki yurishni o’rganish. Yaxshiyamki, yangi narsalarni o’rganish juda zo’r. Buning uchun Yandex.Zen-dagi sahifamiz juda yaxshi.
Assotsiativ xotira qurilmasining taxminiy diagrammasi. Ovallar – ma’lumot klasterlari, tasvirlarni bog’laydigan chiziqlar – assotsiativ havolalar
Biroq, yuqoridagi sxemada bitta muammo bor – neyrobiologiya aloqalar va yodlashning shakllanishi uchun markaziy asab tizimining qo’zg’alishi va inhibatsiyasi funktsiyalari qo’zg’alishga qarab o’zgarib turadi. Taxminan aytganda, assotsiativ aloqani shakllantirish uchun markaziy asab tizimi “tezroq ishlashi” kerak. Bu mantiqiy tuyuladi, ammo bu butunlay to’g’ri emas edi. Qo’zg’alish va tormozlanish funktsiyalari Yaponiyalik olimlar tomonidan yaratilgan kompyuter modeliga asoslangan bo’lib, ikkinchisi ham mahalliy, ham butun asab tizimida harakat qilishi mumkin. Ma’lum bo’lishicha, bu modelni naqshlarni yodlash va xotira maydonlarini shakllantirishga imkon beruvchi inhibitor elementlardir.
Endi olimlar o’zlarining kashfiyotlarini amalda tasdiqlaydigan qo’shimcha tadqiqotlar o’tkazishni maqsad qilishmoqda. Oxir oqibat, jamoa miyaning qanday tuzilganligi va eslash, idrok etish va keraksiz xotiralarni yo’q qilish jarayonlarining aniqroq modeliga o’tishni rejalashtirmoqda. Bularning barchasi nafaqat markaziy asab tizimining ishlashini tushunishda, balki xotira va aqliy qobiliyatlarning yo’qolishi bilan kechadigan kasalliklarga qarshi kurash usullarini ishlab chiqishda ham yordam beradi.
