Bizning g’azabimizning ildizi nima?

G’azab haqida biz Islom dini nuqtai nazaridan hukm qilingan tuyg’u sifatida bilamiz. Ammo biz bu tuyg’uni qanday “yengib o’tish” haqida kam ma’lumotga egamiz. Chunki g’azab bosilganda, ba’zida odamga shunday narsa bo’ladi:

– Men dushmanimdan g’azablandim: unga g’azabimni aytmadim va g’azabim oshdi.

Ehtimol, g’azab tuyg’ularini engishning eng yaxshi usuli bu uning oldini olishdir. Ma’lum darajada, bu g’azab paydo bo’lgan zaminni o’zgartirib, ozroq g’azabga erishishingiz mumkin.

Hadislarning birida g’azab olovga o’xshatilgan. Ammo olov noldan paydo bo’ladimi? Agar g’azab paydo bo’lgan bo’lsa, demak, qalbimizda allaqachon uchqun bor edi va undan bu olov yonib ketdi. Bu nima bo’lishi mumkin?

Bu e’tiqod bolalikdan kelib chiqadi, qachonki bola ota-onasini eng yuqori darajaga ko’taradi va shuning uchun u bilan sodir bo’ladigan barcha yaxshi va yomon narsalar ota-onasining irodasi bilan sodir bo’ladi. Masalan, onasi uni ovqatlantirganda, u onasining irodasiga binoan ovqatlantirilganiga ishonadi. Axir u Qodir Tangri unga g’amxo’rlik qilayotganini, unga va oilasiga yashash uchun vositalarni yuborayotganini bilmaydi.

O’z e’tiqodlarini yoshga qarab o’zgartiradiganlar oz. Aql darajasida, odamlar, albatta, o’zgarishi mumkin – Qodir Tangrining sharofati bilan yovuzlik ham, yaxshilik ham tushayotganini bilish. Ammo chuqurlikda, ular hali ham qaram. Agar ilgari bu ota-onaga bog’liq bo’lsa, endi bu xo’jayinga, qarindoshlarga, jamiyatga, oilaga va boshqalarga bog’liqdir. Ya’ni, u hali ham o’sha kichkina, yordamsiz bola, u hali ham uning hayoti va ahvoliga boshqalarning ta’sir qilishi mumkinligiga ishonadi. Bolaligingizda, haqiqatan ham shunday edi. Ammo endi siz voyaga etganingiz uchun siz o’zingizga g’amxo’rlik qilishingiz, bosimga qarshi turishingiz, chegaralaringizni himoya qilishingiz, o’zingizni qo’llab-quvvatlashingiz va h.k. – umuman olganda, siz o’sib bormoqdasiz va shu bilan birga sizning imkoniyatlaringiz kengaymoqda, endi siz o’zingiz uchun ota-onangiz kichik va kuchsiz bo’lganingizda qilgan hamma narsani o’zingiz qilishingiz mumkin.

Agar inson bu e’tiqodni yurak darajasida o’zlashtirmasa, demak u xuddi bolaga o’xshaydi, baribir boshqalar unga g’amxo’rlik qilishi kerak deb hisoblaydi. Va agar ular buni qilmasa, demak u ularga g’azablanadi, ularga “ular kerak” orqali ta’sir o’tkazishga intiladi, ularni boshqaradi va “jazolaydi”.

“Kerak” so’zini unuting. Agar kimdir “qarzdor” bo’lsa, demak u sizga emas, balki Qodirga qarzdor. Oxir oqibat, biz hammamiz bir-birimizga emas, balki Xudoyi Taologa hisobot beramiz – shunda biz nima uchun uning ijodiga belgilangan Oliy qonunlarga binoan hurmat bajarmaganimizga javob beramiz. Siz haqiqatan ham umidvor bo’lgan yagona narsa Qodirdir.

Qur’onda (mano) shunday deyilgan: “Agar Alloh sizni qo’llab-quvvatlasa, sizga qarshi hech kim g’olib chiqmaydi. Agar u sizni qo’llab-quvvatlashdan mahrum qilsa, Uning o’rniga sizga kim yordam beradi? Mo’minlar Allohga tavakkal qilsinlar “dedi. (“Al-Bakara” surasi, 160-oyat).

Ammo Qodirga ishonish sharti ham bor – Unga ishonish, siz o’zingizning kuchingiz bilan hamma narsani qilishingiz kerak. O’zingizning farovonligingiz uchun hamma narsani qiling va Allohga tavakkal qiling, shunda siz muvaffaqiyatsizliklaringiz uchun boshqalarni ayblashingiz va muvaffaqiyatsizliklaringiz uchun ularga g’azablanishingiz shart emas.

Erkinlik, siqilish hissi

G’azabni ifoda etishda ichki taqiqlar ba’zan uni yanada kuchaytiradi. Umuman olganda, “g’azab” so’zi hind-germancha “angh” ildiziga ega bo’lib, tarjima qilish “cheklash” deb tarjima qilingan. Paradoksal ravishda, agar kishi g’azabni ifoda etish yoki qilmaslik tanlovi borligiga ishongan bo’lsa, unda unga g’azabni “tanlash huquqisiz” bostirgandan ko’ra, uni engish osonroqdir.

Shunday qilib, g’azablanishning oldini olishning ikkinchi usuli bu sizning harakatlaringiz va namoyon bo’lish erkinligingizni amalga oshirishdir.

Inson, aslida u odamlardan mustaqil ekanligini anglaganda, o’z erkinligini amalga oshirishi mumkin. U qo’rquvi va umidlarini odamlardan Qodirga “yo’naltirganda”, aslida bu shunday – hech kim bizga zarar etkaza olmaydi va zarar etkaza olmaydi.

G’azab – bu ruhning uning shikastlanishiga bo’lgan tabiiy reaktsiyasi. Noto’g’ri e’tiqodlar qalbga zarar etkazmaydimi? Qudratli shaxsga ongli ravishda qaramlik o’rniga, odamning boshqa odamlarga psixologik bog’liqligi uning ruhini “cheklab qo’ymaydimi”? Shikast va cheklovchi. Va keyin biz g’azablanish moyilligini qalbimiz holatiga tabiiy reaktsiya sifatida qabul qilamiz.

G’azab yurakdan chiqadi va shuning uchun uni davolash u erdan boshlanishi kerak – chuqur ishonchdan. Olimlarning fikriga ko’ra, g’azab “hayotning muhim ko’rsatkichidir, uning ildizlariga etib borganimizdan so’ng, biz ruhni davolashga erisha olamiz”.

Manba:dumsk.com