Inson psixikasiga oid 40 ta qiziqarli faktlar

Inson psixikasi kosmos tubidan kam bo’lmagan sirlarni saqlaydi, ammo olimlarning izlanishlari hanuzgacha hech bo’lmaganda maxfiylik pardasini ochishga imkon beradi. 1. “Psixika” so’zi yunon tilidan kelib chiqqan bo’lib, “zehn” so’zidan kelib chiqqan bo’lib, “ma’naviy” deb tarjima qilinadi. 2. Ilgari, qisqa muddatli xotira bir vaqtning o’zida 5-9 elementdan ko’p bo’lmagan narsani saqlashga qodir deb ishonishgan. Bugungi kunda olimlar yanada shubhali bo’lib, mavjud bo’lgan 3-4 ta ma’lumot bloklari haqida gapirishmoqda. 3. Kuchli his-tuyg’ular xotirani buzadi va yolg’on xotiralarni yaratadi. Bu 2001 yil 11 sentyabrdagi terakt guvohlari bilan suhbatlar paytida tasdiqlangan. 4. Har soniyada bizning miyamizga 11 million individual birlik hujum qiladi. 5. Bekorchilik odamga noqulaylik tug’diradi. 6. Agar biror kishi uning iste’dodi va qobiliyatlari tan olinmasligidan qo’rqsa, u aqlga zid ravishda ularni ataylab kamsitadi. Shunday qilib, u darhol o’zini kamsitib bo’lmaydigan holatga qo’yadi. 7. Insonning ijtimoiylashish qobiliyati “Dunbar raqami” bilan belgilanadi. Odatda, bu maksimal 100 dan 230 kishiga qadar. 8. Psixolog Heidi Halvorson tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni isbotladiki, odamlar tarixga ega narsalarni afzal ko’rishadi. Psixologning fikriga ko’ra, o’zgarish qo’rquvi tomonidan qo’llab-quvvatlanadigan xurofot va inertsiya odamlar hayotida biror narsani o’zgartirishga urinmaslikning asosiy sabablari hisoblanadi. 9. Kembrij universiteti tomonidan o’tkazilgan tadqiqotga ko’ra, «fonda yana ko’plab tuzlangan qonun loyihalari bo’lgan. Smaoe vaonzhe, bu chotby pervya va svioh metsahda bkuva bla olib bordi ” 10. Notanish joyda ko’p odamlar to’g’ri burilishni amalga oshiradilar. Ushbu haqiqatni bilish foydalidir: agar siz olomon ichida bo’lishni yoki uzoq vaqt davomida bir qatorda turishni istamasangiz – bemalol chap tomonga o’ting yoki chap tomonda joylashgan qatorni oling. 11. 1991 yilda Klivlend universiteti tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, ko’pincha kechikadiganlar, boshqalarnikidan ancha ko’proq, boshqalarning g’amxo’rligiga muhtoj va xavotirning kuchayishiga moyil. 12. Psixologiyada “atributning asosiy xatosi” – ya’ni boshqa odamlarning xatti-harakatlarini ichki shaxsiy xususiyatlar, ularning xulq-atvorini esa tashqi omillar bilan ayblash istagi kabi atama mavjud. 13. 1957 yilda amerikalik psixolog Leon Festinger inson ongida ziddiyatli g’oyalar va harakatlar to’qnashganda paydo bo’ladigan psixologik noqulaylik bilan shug’ullanadigan kognitiv dissonans nazariyasini aytdi. Masalan, chekuvchi nikotin o’ldirishini biladi, ammo bu uni yomon odatdan voz kechishga majbur qilmaydi. 14. Olimlar fobiya DNK yordamida avloddan avlodga o’tadigan xotiralar bo’lishi mumkin degan xulosaga kelishdi. 15. Psixologlar Deniel Kaneman va Amos Tverskiy o’zlarining tadqiqotlarida shuni ko’rsatdiki, ikkita bir xil vaziyatda, odam, unga o’xshab, yo’qotishlarni minimallashtiradigan holatni tanlaydi. Zararlarni butunlay yo’q qilish va “miyangizni rozi qilish” uchun sizga faqat bitta narsa kerak – harakatsiz bo’ling! 16. “21 kunlik nazariya”, uning davomida odam odat tusiga kirishini plastik jarroh Maksvell Moltz ixtiro qildi, ammo bu spekulyativ va endi rad etildi. Odatlarning shakllanishi individual jarayon bo’lib, 18 dan 254 kungacha davom etishi mumkin. 17. Psixologik testlar shuni ko’rsatadiki, ko’pchilik odamlar guruh bilan yurishadi va hatto guruh noto’g’ri deb hisoblasalar ham, guruh fikriga zid kelmaydi. 18. Amerikalik olimlar tajriba o’tkazdilar, unda ko’ngillilar guruhi 30 kun davomida ko’zoynak taqib, dunyo qarashlarini teskari tomonga burishdi. Ko’ngillilar ko’zoynagini echishganda, ular yana 30 kun davomida dunyoning odatdagi ko’rinishiga o’rganib qolishdi va dastlab ular dunyoni ostin-ustun qilib ko’rishdi. Bu shuni ko’rsatadiki, hatto bizning haqiqatni anglashimiz odatlanib qolgan odatlarga asoslangan. 19. Pentagon tomonidan olib borilgan ilmiy tadqiqotlar shuni isbotlaydiki, inson miyasi qabul qilingan ma’lumotni maksimal darajada 18 minut davomida doimiy ravishda idrok eta oladi (va eng muhimi, uni to’g’ri “qayta ishlash”). Bundan tashqari, bu yuqori intellektual qobiliyatlarga ega kishilarga tegishli. 20. Oilaviy psixoterapevt Rojer S. Gilning ta’kidlashicha, stressni nafaqat muammolar, balki hayotdagi quvonchli, ijobiy daqiqalar, shu jumladan odam bila turib “qo’zg’atadigan” holatlar ham keltirib chiqarishi mumkin. Bu shuni anglatadiki, “odatiy usulda” har qanday o’zgarish stressga aylanishi mumkin. 21. Tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, siz o’zingizning maqsadlaringizni boshqalar bilan baham ko’rganingizda, ularga erishish imkoniyati kamayadi, chunki odam motivatsiyani yo’qotadi. 22. Inson aqli suhbatdoshning monoton, zerikarli nutqini “qayta yozishga” qodir, shunda ma’lumotlar qiziq tuyuldi va yaxshiroq qabul qilindi. 23. Psixologiyada 400 dan ortiq fobiya ma’lum. 24. NSF (AQSh Milliy Ilmiy Jamg’armasi) inson miyasi kuniga 12000 dan 50000 gacha fikr hosil qiladi deb hisoblaydi. 25. Kimyoviy reaktsiyalar bo’yicha romantik tuyg’ularni obsesif-kompulsiv sindromdan ajratib bo’lmaydi. 26. Qadimgi kunlarda, odamning ruhi bo’ynidagi chuqurcha, bo’g’im suyaklari orasidagi tushkunlikka tushadi deb ishonishgan. Xuddi shu sandiqda pulni saqlash odati bor edi. Shuning uchun, ular kambag’al odam haqida “uning ruhining orqasida hech narsa yo’q” deb aytishadi. 27. 1998 yilda “Truman shou” filmi chiqarilgandan so’ng, psixologlar xuddi shu nomdagi sindrom haqida gapira boshladilar. Gold Brothers psixologlari buni polematik delusional buzilishning bir turi – ta’qib qilishning xayoliy g’oyalari va buyuklik g’oyalari kombinatsiyasi deb ta’riflaydilar. 28. Dejavu aksi bo’lgan ruhiy hodisa va kamdan-kam uchraydigan jamevu hodisasi mavjud. Bu sizning vaziyatga yoki odamga birinchi marta duch kelganingizni to’satdan his qilishdan iborat, garchi aslida ular sizga tanish bo’lsa. Ular bilan bir qatorda, siz “tilda aylanadigan” tanish so’zni eslay olmaganingizda, ko’pchilik uchun taniqli holat – preskevyu fenomenini qo’yishingiz mumkin. 29. Psixologik eksperimentlar shuni ko’rsatdiki, odamlar bitta xonada bitta vazifani bajarish bilan yakuniy maqsad boshqa xonada bo’lishdan ko’ra ko’proq muvaffaqiyat qozonishadi. Bunga eshik fenomeni deyiladi. 30. Mikropiya – odam ob’ektlardan va kattaligidan ancha kichik o’lchamdagi narsalarni idrok etadigan holat. Umuman olganda, ob’ekt bir vaqtning o’zida uzoq yoki o’ta yaqin bo’lib ko’rinadi. Ushbu anormallik Alice in Wonderland sindromi deb ham ataladi. 31. Qadimgi shifokorlar inson tanasidagi nervlarning ma’nosini aniqlaganlarida, ularni xuddi shu so’z – nervus bilan musiqa asboblari torlariga o’xshashligi bilan nomlashdi. Shuning uchun bezovta qiluvchi harakatlar uchun ibora paydo bo’ldi – “asab bilan o’ynash”. 32. Manipulyatsiyaning eng samarali usullaridan biri bu Benjamin Franklinning hiyla-nayrangidir. U sizdan yaxshilik so’ragan kimdir buni siz so’ragan kishiga qaraganda ko’proq takrorlashi mumkinligini aytishni yoqtirardi. 33. Bizning qarorlarimizning aksariyati ong osti holatida shakllanadi, chunki bizning miyamiz har soniyada 11 milliondan ortiq individual ma’lumotlar bilan duch keladi. 34. Bugungi kunda olimlar yuqori samaradorlikdagi sportda psixikaning o’rni fizikaning rolidan kam emasligiga shubha qilishmayapti. Keyptaun universiteti professori Tim Noks, miyaning organizm uchun xavfli chegaralarga yaqinlashishiga yo’l qo’ymaslik uchun ong osti o’zini o’zi himoya qilish mexanizmiga ega ekanligini isbotladi. Noks bu mexanizmni “markaziy regulyator” deb ataydi. Uning fikriga ko’ra, charchoq tananing fiziologik holatini aks ettirishdan ko’ra ko’proq himoya tuyg’usidir. 35. Shaxsning tashqi qiyofasi va o’zini tutish xususiyatlarini ongli ravishda nusxalash taqlid qiluvchiga nisbatan ikkinchisini ixtiyoriy ravishda yo’q qiladi. Tadqiqotchilarning fikriga ko’ra, bu odamga ishonchni oshiradi, uning qadr-qimmatiga xushomad qiladi. Natijada, “asl nusxa” “nusxa” ga bog’liq bo’lib qoladi. 36. Atrof-muhit bizning qarorlarimizga jiddiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Buni 1951 yilda Pitsburg universiteti professori Sulaymon Esh isbotlagan. U tajriba o’tkazdi, unda ishtirokchilar kartochkalarda tasvirlangan turli uzunlikdagi segmentlar uzunligini taqqoslashlari kerak edi. Ma’lum bo’lishicha, mavzuni ichki mojaroga uch kishi kifoya qiladi va uni ko’pchilik nuqtai nazarini qabul qilishga majbur qiladi. 37. Tana dismorfofobi – bu odam (ko’pincha o’spirin) o’z tanasi haqida juda tashvishlanib, uning nuqsonlari yoki xususiyatlaridan xavotirga tushadigan kasallik. Endi selfilar davrida bu buzuqlik odatiy holga aylanib bormoqda. 38. Tadqiqotlar soxta xotiralarni sun’iy ravishda yaratish juda oson ekanligini isbotladi. Ayniqsa, siz bir vaqtning o’zida inson idrokining bir nechta turlariga (eshitish, ko’rish, taktil) ta’sir qilsangiz. 39. Uzoq muddatli tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, shifokorlarning 50-70% tashrifi jismoniy emas, balki psixologik sabablarga bog’liq. 40. Kompyuter asri allaqachon insoniyatga ko’plab fobiyalar keltirgan. Masalan, “trollefobiya”, “ipofofiya” (izoh berishdan qo’rqish), “selffobiya”, “imegobiya” (yuborilgan smayl yoki rasm noto’g’ri talqin qilinishidan qo’rqish), “sotsionetofobiya” (ijtimoiy tarmoqlardan qo’rqish), ” nomofobiya “(smartfonsiz qolishdan qo’rqish). Aleksey Rudevich