Bizning oramizdagi qahramonlar: psixologiyada qahramonlik nima?
Qahramonlik – bu umumiy qabul qilingan me’yorlarga hech qanday aloqasi bo’lmagan xatti-harakatlar shakli. Jamiyat harakatlarni baholay boshlasa, ba’zi odamlarni qahramonlar deb atasa, bu ma’lum bir madaniyatning an’analari va qadriyatlari bilan bog’liq. Albatta, qahramonlik mavhum tushunchadir.
Qahramonlik nima?
Psixologiyada “qahramonlik” ta’rifi ijobiy shaklga ega bo’lgan deviant xatti-harakatni nazarda tutadi. Jamiyat birov haqida qahramon sifatida gapirganda, u inson va boshqalar o’rtasidagi farqni ta’kidlaydi. Qahramonlikka moyil odamlar ko’pchilikda mavjud bo’lmagan fazilatlar majmui bilan ajralib turadi.
Qahramonlikni kimdir qiyin ahvolda qolgan odamlarni qutqarganda, harbiy harakatlarda qatnashganda yoki begona odamni qaroqchilardan himoya qilganda ko’rish mumkin. Barcha qahramonlarning asosiy xususiyati shundaki, ular ongli ravishda boshqalarni qutqarish uchun o’z hayotini xavf ostiga qo’yishadi.
Qahramon kim?
Qahramon – bu insonning jamiyatda qanday o’rin egallashini ko’rsatadigan ijtimoiy maqom. Ko’pincha hayotda odamlar qahramonlarga taqlid qilishni va ularni maqtashni boshlaydilar. Qahramonlik harakatlari har doim boshqa odamni xursand qilishga qaratilgan. Qahramon maqomiga ega bo’lgan odam, unga moslashishga harakat qiladi va ko’pincha bu shaxsiy nizolarga olib keladi. Agar biror kishi boshqalar undan kutgan xatti-harakatlarni ko’rsatishga tayyor bo’lmasa, bu soxta qahramonlikka olib kelishi mumkin.
Shuni ta’kidlash kerakki, qahramonlar tug’ilmaydi, balki yaratilgan. Ushbu rolga muvaffaqiyatli qo’shilish uchun insonning ijtimoiylashuviga yordam beradigan individual psixologik fazilatlarga ega bo’lish kerak.
Qahramon shaxs turlari
Barcha qahramonlar o’xshash fazilatlar ro’yxatiga ega, ammo turli xil harakatlar turli harakatlarni nazarda tutadi. Qahramonning bir necha turlari mavjud:
- Jangchi himoyachi va bosqinchi, shuningdek, qahramonning eng qadimgi qiyofasi hisoblanadi.
- Ustoz butun umrini ilmiy va ijodiy sohalarda ishlashga bag‘ishlaydi.
- Rekord egasi ustaga o’xshaydi, ammo bu holda odam miqdoriy natijalarga erishishga intiladi.
- Kashshof – bu jamiyat uchun muhim narsani o’ylab topishga muvaffaq bo’lgan qahramon.
- Haqiqat izlovchi har doim adolat uchun kurashadi.
- Qo‘zg‘olonchi qahramon – jangchi va haqiqat izlovchi xislatlariga ega bo‘lgan shaxs.
- Sarguzashtchi har doim tavakkal qilishga va jasorat ko’rsatishga tayyor.
- Boy qahramon – bu qashshoqlikda o’sgan, lekin mustaqil ravishda boylik va farovonlikka erisha olgan odam.
- Kambag’al odamlarning qahramonlari, asosan, o’z daromadlarining bir qismini boshqalarning ehtiyojlari uchun xayriya qiladigan mashhur odamlardir.
- Qahramon o’qituvchilar – shogirdlari muvaffaqiyatga erishadigan buyuk murabbiylar.
